آیا اوضاع زمان ما با روزگار قدیم فرقی کرده است؟

باید پرسید چه شاخص هایی در این مقایسه وجود دارد؟ بهبود، آزادی، رفاه، کار، موقعیت اجتماعی و…

امروز در طبقات الشافیه سبکی (771) شرح حال مختصر فخر رازی را مرور می کردم. فکر کردم ببینم با شاخص آزادی فکری چه بر سر او آمده است و آیا می توان آن را با امروز ما مقایسه کرد؟ عظمت فخر رازی را می دانیم. آثار گرانبهایی که دارد، منتقدانی که درباره نظرات دیگران دارد. او کارهای بزرگ و مهمی برای انجام دادن دارد. نقش او در تغییر جهت معرفت دینی و… در واقع تا زمان مرگش در سال 606 در میان انگشت شماری از متفکران دینی قرن ششم است.

رفتار مردم آن زمان با او چگونه بود؟

سوباکی می نویسد: چون در علم تبحر یافت به خوارزم رفت و در آنجا با معتزله مناظره کرد که او را مجبور به کناره گیری کرد. [اخراج] اهل آن شهر بود. سپس به موره النهر رفت و در آنجا با همان مسائلی که در خوارزم پیش آمده بود مواجه شد. از آنجا وارد شد و به رای رفت. مدتی نزد سلطان شهاب الدین غوری بود و سپس به دربار سلطان محمد خوارزمشاه پیوست و در نزد او عالی ترین مقام را به او دادند و در خراسان اقامت گزید… مدتی در هرات بود و به نقد اندیشه ها پرداخت. . کرمیان. با او افتادند و گویند او را مسموم کردند، از آن زهر مرد. (سبکی، 8/86) در زمان خوارزمشاه، سلطان نزد او می آمد.

ساباکی می افزاید: شمس الدین ذهبی در کتاب «المیزان» نام او را در میان «ضعیفان» آورده است و من در حاشیه آن کتاب نوشتم که جای او اینجا نیست. (سبکی، 8/88) مذاهب نامه ای پر از لعن و سخنان ناپسند نوشت و بر منبر خود نهاد. آمد و خواند. آنها با پسر، همسر و بردگانش بدرفتاری کردند. آنها را خواند و گفت: اگر چنین باشد، برای آنها توبه خواهم کرد.» البته پسرم و همسرم و غلامم نگفتند خدا جسم است. [صبحت ها طولانی بود]. (سبکی: 8/90-91) این زندگی یک عالم درجه یک جهان اسلام است. [سنی] با همین مقام و مقام بود که گرفتار کینه توزی مردم شد. وقتی با اسماعیلیان افتاد، چوبی در کنار تختش گذاشتند.

اکنون می توان مقایسه کرد که آیا وضعیت در جهان بهتر شده است یا خیر. این گزارش در ستایش ما از وجود آزادی اندیشه در تمدن اسلامی نیز مفید است.

6565