طبق سوابق تاریخی ، اولین گنبد حرم مطهر امام رضا (ع) به دستور سلطان سلجوقی سنجر (552-511 قبل از میلاد) و به کوشش وزیر وی شرف الدین کومی ساخته شد. در آن زمان گنبد با کاشی تزئین شده بود. گنبد اصلی همان چیزی است که هم اکنون از داخل محراب دیده می شود ، سطح دوستدار موکار مقعد مقعر آن قابل مشاهده است. بنابراین ، سقف داخلی محراب به حدود یک قرن پیش باز می گردد.
در زمان شاه طهماسب صفوی پس از جمع آوری کاشی ها ، گنبدی آجری طلایی در بالای گنبد قبلی ساخته شد. این همان گنبدی است که امروزه در خارج دیده می شود. در طی قیام در ازبکستان ، آجرهای طلایی گنبد غارت شد.
Q.A. در سال 1009 ، هنگامی که شاه عباس صفوی با پای پیاده از اصفهان ، پایتخت آن روز ، به مشهد عزیمت كرد ، مدتی در مشهد ماند و دستور داد كه گنبد مطهر را مجدداً با آجرهای مس و طلا به كمال الدین محمودی زاد بپوشانند. ضمیمه: طبق نوشته روی گنبد ، این کار از سال 1010 آغاز و در سال 1116 پایان یافت. متن کتیبه گنبد که اثر خوشنویس مشهور ایرانی علیرضا عباسی است که با خط طلا در سطر سوم و روی زمینه فیروزه ای نوشته شده است به شرح زیر است:
بسم الله الرحمن الرحیم. در راه سلطنت اصفهان به این حرم مطهر ، روزه گرفتن با کمک اتومبیل ها برای بازدید از این گنبد از خالص ترین دارایی های سنت و داخل ، و مضمون آن از A سنت دهم بازدید می کنید.
بنابراین ، گنبد قابل مشاهده اکنون همان بنایی است که قدمت آن حدود چهارصد سال است.
ق در سال 1084 ، در زمان شاه سلیمان صفوی ، پس از زلزله ، گنبد مقدس آسیب دید و تعدادی از آجرهای طلایی آن برداشته شد. وی دستور داد تا گنبد را بازسازی کنند و رکوردی برای روایت داستان اضافه کنند. این کتیبه اکنون به صورت چهار خار در اطراف گنبد مقدس دیده می شود. متن پروتکل به شرح زیر است:
خداوند متعال به کسی که آسمان را با تزئینات ستارگان آراسته است ، برکت دهد و این در را به درب درخت بلند کند. ابن السلطان شاه سلیمان الصفاوی موسوی بهادرخان این گنبد را به تخت پادشاهی طلا بخشید ، و آن را تزئین کرد ، و با بازسازی و تحسین آن را ارج نهاد ، این بازسازی جدید در سال سامانین است . کتبه محمدرضا امامی.
این متن ادبی زیبا توسط استاد برجسته صفوی ، حقوقدان ، مرحوم آقا حسین خوانسار (م. م.) که در زمان خود از قدرت زیادی در نوشتن متون ادبی برخوردار بود ، نگاشته شده است.
در سال 1353 ، آجرهای طلایی گنبد در شمسی که به مرور زمان شفافیت و درخشندگی خود را از دست داده بود ، در زمان سلطنت آستان عبدالعظیم ولیان رضوی از جای خود برداشته شد و آجرها دوباره با آب طلایی برداشته شدند. حمام ها را با آب طلا اشباع کرده و دوباره لایه را به 2 میکرون متمرکز کنید. (لازم به ذکر است که هر میلی متر حاوی هزار میکرون است) و در جای خود قرار می گیرد. ولیان دستور داد که هر آجر برداشته شده شماره گذاری شود تا پس از لمینیت و ترمیم طلا ، هر آجر را به موقعیت اولیه خود برگردانند. کار مرحوم ابراهیم زار ارگرباشی ، رئیس کارگاه طلاکاری شده امیرالمومنی در گنبد مطهر امیرالمومنین در نهاف اشرف ، با دستور همه نکات آجر به دستور نادرشاه افشار انجام شد. علاوه بر شماره گذاری آجرهای گنبد ، علاوه بر امضای آنها. بعضی از استادان آن زمان می گفتند که این پیش بینی خود کمک زیادی به جایگذاری هر آجر می کند.
لازم به ذکر است که مساحت گنبد مطهر امام رضا (ع) حدود 2 متر مربع است که از دو قسمت ساقه و گنبد تشکیل شده است. این گنبد با سیزده هزار آجر طلا پوشیده و تزئین شده است.
ابعاد گنبد به شرح زیر است:
ارتفاع از کف حرم تا سقف گنبد داخلی 18.8 متر است
از کف حرم تا بالای گنبد طلای بیرونی 31/20 متر ارتفاع دارد
ارتفاع از اولین تذهیب تا انتهای گنبد 40/16 متر است
ارتفاع یقه گنبد 50/3 متر است
محیط بیرون 10/42 متر
