هشداری درباره پیامدهای خشکسالی در جامعه ایران

خشکسالی بار بیشتری را بر دوش زنان از نظر مسئولیت در زمینه مراقبت در منزل وارد می کند. علاوه بر این، مهاجرت اکثراً مردان جوان تعادل جنسیتی را در مراکز شهری بر هم زده است. گزارش هایی از افزایش ناامیدی از ازدواج و زایمان وجود دارد.

کودکان به ویژه آسیب پذیر هستند و در معرض خطر بیشتری برای سلامتی خود هستند، از جمله بیماری های پوستی و چشمی، رشد شناختی و مشکلات تنفسی مرتبط با خشکسالی. در سال‌های اخیر، سه برابر شدن کودکان از نظر سلامت آسیب‌پذیر مستقیماً به عدم تهویه گرد و غبار نسبت داده می‌شود.

روشن ترین شاهد خشک شدن ویرانگر «طولانی» سی سال اخیر، از بین رفتن دریاچه ها و تالاب ها در برخی نقاط ایران است. تنش بیش از حد بر منابع آبی در سراسر کشور به ویژه در مناطق مرزی شرق و غرب بارزتر شده است. تامین آب کافی و سالم برای شرب، بهداشت، کشاورزی، دامپروری و برق به یک چالش روزانه تبدیل شده است.

یکی از پیامدهای احتمالی خشکسالی، ناامنی غذایی است که به نوبه خود در صورت عدم توجه به فشارهای روزافزون بر استانداردهای زندگی خانوارها، انسجام اجتماعی را تضعیف می کند.

وضعیت خشکسالی کنونی عمدتاً ناشی از فعالیت های انسانی است، البته نشانه تغییر اقلیم به دلیل مدیریت ناپایدار زمین و آب در کشورهای همسایه است.

منطقه وسیعی از ایران تحت تأثیر شرایط خشکسالی با درجات مختلف از شدت محلی قرار گرفته است. کاهش بارندگی در 30 سال گذشته، پروژه‌های زیرساختی ناکافی و شوک اقتصادی-اجتماعی به جامعه، تاب‌آوری کشورها را در برابر تحریم‌های فزاینده کاهش داده است. ایران تقریباً به طور مداوم حدود 3.5 میلیون پناهنده را از مناطق جنگ زده پذیرفته است. نزدیک به پنج میلیون نفر، 70 درصد از جمعیت روستایی در ایالت های خشکسالی، عمدتاً در مناطق روستایی دور افتاده در معرض خطر قرار دارند. دلیل آن خشکسالی است. معیشت به شدت آسیب دیده است و برای انطباق با واقعیت های جدید نیاز به بازسازی و بهبود دارد. بیشترین آسیب را زنان سرپرست خانوار و دارای یکی از اعضای خانواده تشکیل می دهند.

اثرات خشکسالی، خطرات فراوان آن، اثرات انسانی آن را می توان به صورت زیر خلاصه کرد:

تأثیر منفی بر دسترسی و کیفیت آب به دلیل کمبود آب آشامیدنی که باعث مشکلات سلامتی می شود. کمبود آب برای کشاورزی و دام که به طور غیرقابل مقایسه مهمترین منابع معیشت هستند، بیشتر مناطق مرزی تحت تأثیر قرار گرفته است.

مهاجرت به دلیل از دست دادن شغل نیز تأثیر مخربی بر محله ها دارد. با بدتر شدن خدمات اجتماعی، از دست دادن معیشت معمولی تاب آوری جامعه را کاهش می دهد.

بازارها در همه مناطق با مواد غذایی، مایحتاج اولیه از جمله کالاهای اساسی فعال هستند، اما قدرت خرید به دلیل کمبود شغل و بیکاری قابل توجه ضعیف شده است.

مناطق شهری رو به وخامت، به ویژه در حومه شهرهای بزرگ، جایی که مردم از مناطق روستایی مهاجرت می کنند.

میزان بالای آسیب های روانی با افزایش ناامیدی، افسردگی، اضطراب و خشم. آسیب به سلامت جسمانی شامل بیماری های تنفسی، چشمی و پوستی، اسهال مشکلات معده مرتبط با آب آشامیدنی آلوده است.

وخامت استانداردهای زندگی که به طور مستقیم بر سلامت مردم تأثیر می گذارد.

افزایش آسیب پذیری در برابر سایر خطرات ناشی از کاهش رطوبت خاک، مانند سیل، زلزله. از آنجایی که خاک های سطحی و پوشش گیاهی از جمله جنگل ها و بیابان ها رو به وخامت می روند، باران های دریافتی بیشتر از سیل خسارت وارد می کنند.

ایران با چالش های زیست محیطی زیادی از جمله دمای بالا، آلودگی، سیل و دریاچه های در حال ناپدید شدن مواجه است. در آوریل 1400، سازمان هواشناسی کشور درباره بارش “خشکسالی بی سابقه” که بسیار کمتر از میانگین بلندمدت بود، هشدار داد. بارش در حوضه های اصلی رودخانه های ایران از شهریور 1395 تا تیر 1400 در بسیاری از نقاط به طور قابل توجهی کمتر از دوره قبل بوده است. ایران خشکسالی های مکرری را تجربه می کند و به دلیل تغییرات اقلیمی با شرایط سخت تری مواجه است.

تأثیرات خشکسالی در شمال شرق ایران که هم مرز با افغانستان است، نگرانی خاصی دارد. جمعیت هلال احمر ایران اعلام کرد از مجموع 31 استان 29 استان به ویژه هفت استان خراسان جنوبی، کرمان، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، خوزستان، اصفهان و خراسان رضوی درگیر خشکسالی هستند. نبود آب کافی برای شرب، بهداشت، کشاورزی، دامپروری و برق، علاوه بر تشویق روندهای منفی اجتماعی، فشارهای مخرب و ناپایدار بر سلامت و افزایش درآمد خانوارها وارد می کند.

* استاد مهندسی زلزله شناسی پژوهشکده بین المللی زلزله و عضو دانشیار فرهنگستان علوم