بررسی مؤلفه های ساختار آموزش و پرورش در دنیا

در یک پژوهش انجام شد؛

به گزارش خبرگزاری آنا اداره نظام های آموزشی به گونه ای که منجر به تربیت افراد در چارچوب سیاست ها و اهداف بالادستی شده و افراد را برای ورود به جامعه و برعهده گرفتن مسئولیت ها آماده کند می تواند نشان از موفقیت در اداره کرد آن نظام تلقی شود اما برای دستیابی به چنین موفقیتی عوامل متعددی می تواند اثرگذار باشد که ساختار اداری ترکیب و طول مقاطع و سن ورود و خروج دانش آموزان بخشی از آنها قلمداد می شود.

بررسی کلی تحولات نظام آموزش و پرورش رسمی عمومی کشور از زمان تأسیس آن نیز نشان می دهد تحولات متعددی در ساختار و نحوه اداره این نظام میزان تمرکز ترکیب مقاطع و… طی دوره های مختلف به وجود آمده است. این تحولات همه نشان از ایده هایی است که سیاستگذاران و برنامه ریزان نظام آموزشی در ایران جهت ایجاد تحول و دستیابی به شرایط مطلوب برای تحصیل زندگی و اشتغال پس از آن داشته اند. در اسناد بالادستی آموزش و پرورش نیز گزاره های سیاستی متعددی درخصوص تحول ساختاری آموزش و پرورش ذکر شده که شمایلی از آن در جدول ذیل آمده است.

با توجه به آنچه گفته شد مطالعه تطبیقی نظام های آموزش و پرورش کشور های مختلف دنیا می تواند به بهبود ساختار های اداری و آموزشی نظام آموزش پرورش کشور کمک کند. شناخت نقاط ضعف و قوت و حرکت به سمت وضعیتی مطلوب تر می تواند منجر به باز شدن مسیر های تازه در ساختار های آموزشی کشور شود.

در همین راستا مرکز پژوهشی های مجلس در پژوهشی با عنوان «مطالعه نظام آموزش و پرورش کشور های منتخب (۱): مؤلفه های ساختار اداری و آموزشی (سن آموزش طول و ترکیب مقاطع تحصیلی)» آورده که مطالعه حاضر به بررسی ساختار نظام های آموزش وپرورش کشور های آلمان فنلاند هلند و ژاپن با تأکید بر مؤلفه های طول ترکیب و تعداد مقاطع و دوره های تحصیلی دوره آموزش اجباری و سن ورود و خروج به هر دوره تحصیلی می پردازد.

در این گزارش بیان شده که بررسی ها نشان می دهد که دولت به انحاء مختلف در اداره کرد حوزه آموزش وپرورش نقش محوری را دارد؛ تفاوت در آنجاست که این نقش در برخی کشور ها همچون آلمان برعهده ایالت ها بوده که نشان از عدم تمرکز قابل توجه دارد و در برخی کشور ها همچون فنلاند و هلند ترکیبی از تمرکز و عدم تمرکز و در کشوری همچون ژاپن با تمرکز بیشتری انجام می شود. همچنین دستگاه متولی آموزش (آموزش وپرورش آموزش عالی و…) در کشور های مطالعه شده معمولاً یک وزارتخانه بوده و ازاین رو می توان گفت در فرآیند تدوین و اجرای سیاست های سطوح مختلف آموزش انسجام وجود دارد.

 در توضیح یافته های کلیدی این گزارش هم بیان شده که شروع دوره آموزش رسمی در کشور هلند از ۵ سالگی و در کشور های آلمان فنلاند و ژاپن از ۶ سالگی است. با این تفاوت که در کشور فنلاند آموزش رسمی با دوره پیش دبستان و در سایر کشور ها از دوره دبستان شروع می شود.

در ادامه این گزارش آمده که سن آموزش اجباری و طول مقاطع و دوره های تحصیلی یا سن ورود و خروج به این مقاطع تا اندازه ای در بین چهار کشور متفاوت است. آموزش اجباری در کشور های آلمان و ژاپن ۹ سال در هلند ۱۱ سال و در فنلاند ۱۳ سال است.

در این گزارش ذکر شده که در نظر گرفتن مسیر های متنوع و متعدد برای تحصیل به ویژه در متوسطه دوم توسط نظام های آموزشی کشور های مورد مطالعه که امکان انتخاب ادامه تحصیل یا ورود به بازار کار را برای دانش آموزان فراهم می کند. بیشترین میزان تنوع در این زمینه مربوط به نظام آموزشی کشور آلمان است.

در این گزارش تصریح شده که آشنا کردن بیشتر دانش آموزان (فنی و حرفه ای) با دنیای کار واقعی با ترکیب آموزش در مدرسه با آموزش در محل کار در نظام آموزشی آلمان که از آن با عنوان آموزش دوگانه یاد می شود. در نظام آموزشی هلند نیز تلاش شده است تا رویکرد مشابهی تحت عنوان آموزش متوسطه حرفه ای (MBO) اتخاذ شود که در پی افزایش شانس ورود به بازار کار افراد است.

در این گزارش گفته شده که تنوع قابل توجه دوره های تحصیلی و مدارک مرتبط برای فارغ التحصیلان این دوره ها: از نظر مدارک ارائه شده در نظام های آموزشی بررسی شده برخی از مدارک ارائه شده منجر به ادامه تحصیل در نظام آموزش عالی می شود (همچون Abiture در آلمان) برخی منجر به ورود به بازار کار می گردد (که از تنوع بسیار بالایی در نظام های آموزشی بررسی شده برخوردار است) و برخی نیز علاوه بر بازار کار این قابلیت را برای فارغ التحصیل دارد تا وارد نظام آموزش عالی حرفه ای (علمی – کاربردی) شود.

در این گزارش آمده که کوتاه تر شدن طول دوره تحصیل با طراحی دوره های متوسطه حرفه ای: برای مثال افراد با داشتن مدرک متوسطه اول ESA در آلمان می توانند وارد بازار کار شوند و این به معنای کوتاه شدن دوره آموزش عمومی برای کسانی است که قصد ادامه تحصیل در سطح آموزش عالی را نداشته و خواهان ورود به بازار کار هستند.

در گزارش مرکز پژوهش ها تصریح شده که استفاده از ظرفیت شهرداری ها در اداره امور و اجرای سیاست ها: یکی از نکات قابل توجه در مطالعه حاضر را توجه به ظرفیت شهرداری ها و نقش آنها در اداره امور و اجرای سیاست های آموزشی از طریق اداره مدارس می توان عنوان کرد.

در ادامه این گزارش بیان شده که مسئولیت های قابل توجه مدیران مدارس/ مؤسسات آموزشی علاوه بر مسئولیت های جاری روزانه و رتق و فتق امور ساده: برای مثال در کشور هلند مدیران مدارس/ مؤسسات آموزشی مسئولیت هایی همچون مراقبت از جنبه های مادی سازمان مدرسه به ویژه تأمین هزینه های جاری و پرسنلی تعیین سیاست ها در مورد برنامه درسی مسائل پرسنلی (استخدام و برکناری کارکنان و …) و پذیرش دانش آموزان را برعهده دارند.

در توضیح آخرین یافته این گزارش هم آمده که محدود بودن تعداد وزارتخانه های متولی امور آموزشی: در کشور های مطالعه شده تنها یک وزارتخانه مسئول امور آموزش (در سطوح و حوزه های مختلف) است این درحالی است که در کشوری نظیر ژاپن سایر امور مرتبط با سنین کودکی نوجوانی و جوانی همچون ورزش فرهنگ و نوآوری نیز با وزارتخانه مربوط به آموزش تجمیع شده است.

پیشنهاد راهکار های تقنینی نظارتی یا سیاستی بخش دیگر این گزارش است. در این بخش آمده که ارتقای ادارات کل استانی و تفویض اختیارات مالی و اداری به آنها در امر مدیریت آموزش و پرورش: به کارگیری ظرفیت های نهفته در ادارات آموزش و پرورش استانی در امور سیاستگذاری برنامه ریزی و به طورکلی در سطوحی بالاتر از وضعیت فعلی که با توجه به شناخت قابل توجه از سطح استان نیاز ها و ظرفیت ها می توانند از سنگینی بار وزارتخانه کاسته و چابکی قابل توجهی را نیز به نظام تصمیم گیری و سیاستگذاری تزریق کنند.

در این گزارش تصریح شده که تدبیر برای استفاده از ظرفیت شهرداری ها در اداره امور آموزش و پرورش به ویژه ساخت وساز مدارس: یکی از نکات قابل توجه در مطالعه حاضر را می توان توجه به ظرفیت شهرداری ها در امور زیرساختی آموزش و پرورش به ویژه تولی گری ساخت وساز مدارس در کشور های مورد مطالعه عنوان کرد. شهرداری ها به عنوان نهاد های اجرایی که اختیارات و ابزار های قابل توجهی را به ویژه از نظر زیرساختی و خدماتی (سیستم راه و مسکن حمل ونقل و…) در سطح شهر ها دارا هستند می توانند در برخی از امورات نظام آموزش و پرورش نیز ایفاگر نقش باشند و در چارچوبی مشخص مشارکت کنند.

در ادامه این گزارش گفته شده که امکان کاهش طول مقطع ابتدایی و اجباری شدن آموزش های دوران پیش از دبستان: طول مقطع ابتدایی در کشور های بررسی شده از ۴ سال (آلمان) تا ۶ سال (فنلاند هلند و ژاپن) متغیر بوده است. طول این مقطع در نظام آموزشی ایران نیز ۶ سال است. در این خصوص می توان مطالعات امکان سنجی کاهش طول این مقطع با در نظر گرفتن محتوای آموزشی و اهداف مورد انتظار از این مقطع از ۶ سال به ۵ یا ۴ سال و همچنین اجباری شدن دوره پیش دبستانی صورت گیرد.

در توضیح دیگر پیشنهاد این گزارش ذکر شده که کاهش طول دوره تحصیل به ویژه برای آن دست از دانش آموزانی که قصد ورود به بازار کار را بدون سطوح آموزش عالی دارند: تعریف سطوح و مدارک تحصیلی متنوع و متناسب با اهداف و نیاز های جامعه و ذی نفعان به طوری که مسیر های مجزایی هم برای آن گروه از دانش آموزانی که قصد ادامه تحصیل در آموزش عالی دارند و هم دانش آموزانی که تمایل به ورود به بازار کار داشته اند فراهم شود تا بدون دغدغه هایی همچون شرکت در آزمون های نهایی و… با دریافت مدرک تحصیلی صلاحیت ورود به بازار کار را کسب کنند.