عین‌القضات از زبان محمدرضا راشد محصل

محمدرضا رشید دانشجوی دومین نشست از مجموعه درخت معرفت امروز 29 آذرماه با حضور جمعی از دانشجویان و اساتید باشگاه مفاخر و پیشکسوتان دانشگاه فردوس مشهد در خصوص عبدالله بن محمد بن. علی میانجی همدانی معروف به عین القدات و آثارش. او گفت. وقتی کسی کتاب هایی مثل تحید را برای دوره های رایگان انتخاب می کند، به فکر دانش آموزان است. شاید صحبت درباره امثال عین القضات خیلی سخت باشد، اما در ادبیات فارسی آنقدر اهمیت دارند که شناخت آنها گنجینه ای است.

وی افزود: عین القدات یکی از بزرگترین دانشمندانی است که آثار زیادی در زمینه های مختلف از خود به جای گذاشته است. مهم ترین اثر عین القدات نامه های اوست که نامه های مادام العمر نیست، بلکه نامه هایی است که مریدان را راهنمایی و آگاه می کند و در این نامه ها روایات و آیات و نامه های صوفیانه را نیز شرح داده است. حتی یک جا اشاره می کند که من 30 نامه به النیاء المومن درباره خیر من اماله نوشتم. از این رو، نامه یکی از مهم ترین آثاری است که برای راهگشای مریدان نوشته شده و همه سالکان می توانند از آن بهره مند شوند.

این استاد برجسته زبان و ادبیات فارسی درباره ارتباط روش شناختی آثار عین القضات و محمد غزالی گفت: آغاز کار عین القضات از روش محمد غزالی پیروی می کند. به عبارت دیگر می خواست آن سنت های موروثی را رها کند و به جستجوی حقیقت بپردازد. از این رو به مطالعه آثار کلامی محمد غزالی پرداخت. به طوری که از طریق یقین عقلی می تواند حقیقت را کشف کند و حتی به یقین عقلی نیز رسیده است، اما احساس می کند یقین عقلی کافی نیست و به بسیاری از پرسش های ابدی پاسخ نمی دهد.

رشید مشلد تصریح کرد. اگر عارف احمد غزالی با عین القضات ملاقات نمی کرد، شاید این سردرگمی هیچ وقت برطرف نمی شد، اما می بینیم که احمد غزالی در سفر خودش 20 روز در همدان بود و عین القضات آنجا بود. در این ایام خدمت پیرش و قطب و آن آشفتگی از بین می رود که بعدها آن را بصیرت نامید که غیر از عقل است.

وی با اشاره به تقسیم عقل از دیدگاه عین القضات بیان کرد: با آمدن احمد غزالی بحران او از بین رفت و در پی کشف حقیقت و تداوم حقیقت بود. از آنجایی که عین القضات با عقل همسو است، مردم را از نظر تقسیمات عقلی به سه دسته تقسیم می کند. دسته اول که حسابشان پاک است و دسته دیگر قائل به عبادت و دسته سوم عرفا و عبدالله و برگزیدگانی هستند که کارشان با بقیه فرق دارد.

عضو قطب علمی فردوسی و شاهنامه دانشگاه فردوسی مشهد گفت: از دیدگاه عین القضات، مرید باید پس از پیش آمدن خاطره یا حادثه ای به بزرگی نزدیک شود و از او کمک بخواهد تا آن بزرگتر راه درست آشکار شدن حقیقت را آشکار کند. او عقل و بصیرت را قوه حس و در واقع نور می داند که با یکدیگر تفاوت دارند. کار اصلی عقل کشف علم است اما کار عقل کشف علم است و به تعبیر عین القضات فهم در رحم و بصیرت در جنین است. هوش بخشی است و بصیرت یک کل.

رشید مشلد افزود: علاوه بر اینها، عین القضات از اصطلاحاتی استفاده می کند که خوانندگان با آنها آشنا می شوند. یکی از این مفاهیم مشابهی است که منجر به اشتراک کلامی می شود. همچنین با ظهور حقیقت استاد اخلاق سیر می کند، یعنی چنان که در آثار محمد غزالی تعمق کرده است، هم از غزالی و هم از قوت القلوب ابوطالب مکی استاد اخلاق دارد. . عین القدات می گوید: من ابوطالب را ندیده ام، اما از شاگردان او هستم و بیشترین بهره را از نظر اخلاقی برده ام.

وی در خصوص یکی از موضوعاتی که در اثر عین القضات باید مورد توجه قرار گیرد، گفت: می گوید من یک ماه در حالت خاصی بودم، در زمان و مکان نبودم و مردم فکر می کردند که من. مرده بود، اما به جای دیگری رفتم، و وقتی گناه کردم و مجبور شدم خودم را مجازات کنم. و یکی دیگر از آیات او از قول ابوعلی آملی است که پیامبر را در خواب دید که او را از این جسارت و افشای اسرار نهی کرد.

این استاد زبان و ادبیات فارسی از اتهامات و ادعاهای عین القضات گفت. یکی از آن اتهامات نبوت است. نبوت امری بالاتر از ولایت است. صدق شیء با وجود آن شیء متفاوت است و شناخت حق از امر نبوت است، اما باید گفت که بسیاری از حسودان او بر آثار او غبطه می خورند. البته زمانی هم بود که حاکمان بهانه می آوردند و او را اعدام می کردند.

رشید مشعل افزود: اتهام دوم علیه عین القضات مربوط به ترکیباتی است که وی استفاده کرده است. مبدأ هستی یا مبدأ هستی یعنی مظهر هستی یا مبدأ هستی و عین القضات می گوید منظور من خالق هر چیزی یعنی خداست اما حسودان می گویند: که مبدأ هستی در آغاز عالم است. و حتی امر شیخ و بزرگی هم بسیار رایج است و همه عرفا از این نکته استفاده کرده اند و او نیز از آن استفاده کرده است.

وی درباره عین الشهطه که افرادی مانند عین القضات و روزبهان بغلی دارند، گفت: «معروف در حالت سکر شحطه است که بایزید، حلاج، رزبهان بغلی و عین القدزات نیز آن را در اختیار داشتند». حتی درون سوزی که او را به یاد همدانی می اندازد که در زندان پالتات زندانی بود و شکایتی سوزان به علمای پالتان می نویسد و این حتی تبحر او را در نوع نثر منتشر شده قاسم انصاری نشان می دهد.

این استاد زبان و ادبیات فارسی افزود: خواندن شکوی الغریب سوزش درون او را نشان می دهد. از همان ابتدای این مداحی عجیب بیان می کند که مردم! آیا این درست است که وقتی به جایی سفر می کنم یا از جایی می آیم، مردم مرا زیر نظر دارند و جاسوسی می کنند؟ آیا در زندان و دوری از دوستان درست است؟ وقتی چشمانم را باز می کنم، دوستی را نمی بینم. اینها نمونه هایی از شواهد مورد استفاده در کتاب هستند.

رشید مشلد در پاسخ به سوال سلمان ساکت، رئیس مرکز اسناد و آثار ممتاز دانشگاه فردوسی مبنی بر اینکه بسیاری از مفاد بندها برای ما نامشخص است، آیا زمان آن است یا می توان گفت که این ابهامات خواهد بود. او گفت که از طریق بازنگری حل شد. «عین القدات در گفتار حدی دارد و هر که بخواهد عذر بیابد». در عین حال محدود است. او واقعاً نمی خواست همه آنچه را که لازم است بگوید، بنابراین ما هم یک متن همه کاره داریم و هم یک متن محدود.

او اضافه کرد: اگر شخص دیگری بخواهد ترتیبات را اصلاح کند، ممکن است نتواند. عفیف اسیره خوب تصحیح کرد. شاید بهتر بود علی نقی منزوی روی آن کار می کرد و مرحوم دکتر شهیدی یکی از واسطه هایی بود که علی نقی منزوی توانست به ایران بیاورد. اگر این کار را می کرد شاید مشکل بهتر حل می شد.

سلمان ساکت از اعضای هیات علمی دانشگاه فردوسی در ادامه گفت: علی نقی منزوی و احمد منزوی فرزندان بزرگی از تهران هستند، علی نقی منزوی شدیداً به تأثیر افکار عرفانی در عین القضات اعتقاد دارد. و البته دکتر شفیعی نیز خط ارتباطی بایزید و حلاج و عین القضات است که در یک مسیر به حساب می آیند. اما اینکه آیا گنوستیک ها واقعاً تأثیر داشته اند یا نه، یک سؤال است.

رشید مزل با اشاره به ایمان مهرداد بهار گفت: اتفاقاً سخنان دکتر مجتبایی را شنیدم که می‌گفت نوشته‌های عطار ربطی به نوشته‌های غزالی و پرندگان ندارد، بلکه به آثار هندی اشاره دارد. عقاید گنوسی از هند سرچشمه می گیرد، اما به هر حال، این عقاید تأثیر زیادی دارند زیرا بخشی از خاطرات جمعی بودند.

یکی از اعضای ستون دانشوران فردوس و شاهنامه در پاسخ به این سوال که جریان فعلی تصوف و عرفان چیست و دلیل این سمت و سوی که جزو برنامه درسی اکثر کتاب های امروزی است چیست، گفت: «فضای اجتماعی دلیل اصلی است. این بلکه فضای اجتماعی با برخی تصوف و عرفان ناسازگار و با برخی دیگر سازگار است.

وی در خصوص علت افشای راز آثار عین القضات گفت: هر کس راز را فاش کند ثواب دارد و آن پاداش شهادت است.

رشید مسلد در پایان خطاب به اساتید گفت: «ما باید بین دانش‌آموزان محبت ایجاد کنیم تا خودشان به دنبال کتاب بروند و یاد بگیرند. به آن عشقی که دارند اضافه کنید و این آنها را به سطح بالاتری می برد.

انتهای پیام