به احترام پیر گنجه – سرگرمی برای همه
چه چیزی این سفر را جذاب تر از دیدار با رئیس جمهور وقت کرد؟ حیدرعلی، اطرافش چه می گذشت؟ علی را کم و بیش می شناختم، او می دانست که در زمان شوروی یکی از اعضای برجسته کمیته مرکزی حزب کمونیست بود، می گفتند قبل از گورباچف کاندیدای اصلی حزب بوده است. البته مرحوم دكتر عينت الله رضا، كارشناس معروف امور شوروي، مي گويد كه امكان انتخاب غير روس به رياست كميته مركزي وجود ندارد.
من به طور غیرمستقیم این مسائل را با رئیس جمهور در میان گذاشتم اما ایشان با توجه به نام و عنوان خود حیدرعلی گفتند که به دلیل مسلمان بودن برای رهبری حزب انتخاب نشدم. من فکر می کنم او دقیق تر بود چون مثلا استالین با اینکه اصالتاً روسی نبود اما در چنین موقعیتی قرار داشت. شاردنادزه که اصالتاً روسی نیست، بعداً دبیر اول حزب کمونیست شد.
من فکر می کنم الان هم در روابط با روسیه، جدا از ملاحظات معمول سیاسی، این گونه اختلافات ایدئولوژیک را باید یک عامل تعیین کننده دانست، نباید زیاد به روابط رسمی و نمایشی بپردازیم. در این دیدار، علیاف بسیار صمیمی و صمیمی بود.
این شعر ترکی را شاعران ایرانی در قفقاز به مناسبت تقسیم میهن سروده اند. او حتی به این اکتفا نکرد و نام آهنگساز را ذکر کرد، در مورد آن صحبت کرد و ما را به تماشای نمایشی در تئاتر ملی باکو دعوت کرد. او آمد. دیدن آن اجرا برایم جالب بود به خصوص دیدن ساختمان تئاتر از دو طرف. اولاً ارتباط تنگاتنگی بین رئیس جمهور و هنرمندان وجود داشت، یکی در تبریز بود که الان معلوم نیست. وی در همین دیدار به سراغ رئیس جمهور ایران رفت و با وی احوالپرسی کرد. من به جای کتابخانه ملی تبریز که سال ها پیش در کنار همین تئاتر تخریب شد، ساختمانی را پیشنهاد دادم و پیش بینی کردم که ساخته شود. آن کتاب‌ها به مکانی جدید منتقل شدند، در ورودی آن مجسمه «برادران نخجوان» را ساختیم که اهداکنندگان اولین کتاب‌های ارزشمند، مدیرکل فرهنگ وقت و دیگری برای حفظ نامشان بودند. . و خاطراتی که در نقشه های من است، یکی دیگر بسازیم که مدل مربوط به آن مکان قدیمی همان ساختمان تئاتر باکو بود، می گفتند مهندس و معمار دو ساختمان یک نفر هستند.
یکی از نکات جالب این سفر، حساسیت نظامی گنجوی بود. یادم هست در نشست خبری من یکی از آنها جلو آمد و اسکناسی را نشان داد که عکس نظامی روی آن حک شده بود و پرسید نظامی اهل کجاست؟ و گفتم نظامي چون حافظ و سعدي و بسياري از مشاهير و شاعران مايه افتخار همه جهان هستند و عقايد والا خود را به فارسي بيان كردند.
در همان سال که جمهوری آذربایجان آن را سال خردمندان نظامی نامید، آثار توسط فرهنگستان هنر، موزه بریتانیا و شهرداری تهران اجرا شد. آیا هنوز جایی برای چنین کاری وجود دارد؟ در پروژه های تحقیقاتی، هنرهای رزمی، درام امکان پذیر است.
در همین گشت و گذار در مراکز علمی ـ دانشگاهی دیدم که دایره المعارف زبان و ادبیات فارسی در آسیای صغیر قفقاز که توسط شرح حال حسن انوشه منتشر شده، مرجع بسیاری از محققین و علاقه مندان به این موضوعات بوده است. که از صفحات متورم شده بود این دایره المعارف باید به کوشش بزرگان فرهنگی ایران و آذربایجان و آذربایجان به زبان ترکی ترجمه و منتشر شود. اکنون که طرح ها و نقشه های ساختمان ویران تئاتر تاریخی تبریز در دست است، در همان سال ها داستانی از آن ساخته شده است، باید هر چه زودتر در مکانی مناسب بازسازی شود.
* منتشر شده در روزنامه اعتماد