عمارت بلدیه، مهمترین پروژه مرمتی شمال کشور است

یک سالی است مرمت عمارت بلدیه توسط مدیریت شهری درحال انجام است. از ۲۸شهریور ماه امسال فاز دوم شاخص‌ترین بنای مرکز رشت، کلید خورد و کارگاه مرمت بلدیه با دیوارهای موقت از پیاده راه فرهنگی جدا گردید و حالا شهروندان نمی دانند پشت حلب های قرمز و پرده های حفاظتی روی دیوارها چه اتفاقی می افتد. هرازگاهی کامیون های حمل نخاله از کارگاه خارج می شود و صدای تیشه‌ای که سیمان روی دیوارها را می تراشد، شنیده می شود.

تنها نمای ثابتی که شهروندان از عمارت بلدیه می بینند، برجی است که هنوز ساعت هایش کار می کند. اگر برای رطوبت زدایی سیمان روی دیوارها درحال تراشیدن است، اما رنگ سفید برج با نمای سیمان بری گلدان و کلیدهای متقاطعش همچنان بر عمارت بلدیه می درخشد.

مجموعه بناهای میراثی شهر رشت، دوره تحول معماری را نشان می دهد. بناهایی که الگوی آن برگرفته از معماری نئوکلاسیک اروپایی است. نخستین بنا از این مجموعه، عمارت بلدیه با برج معروف آن است.

کلنگ احداث ساختمان اداری بلدیه در سال ۱۳۰۲ خورشیدی به زمین زده شد و چهارم اردیبهشت ماه سال ۱۳۰۵ افتتاح گردید و اول تیرماه ۱۳۰۵ اداره بلدیه رشت رسماً به ساختمان جدید منتقل شد. این عمارت در ۲۶ آذر ۱۳۵۶ به شماره‌ی ۱۵۱۶ در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت گردید.

یکی از زیبایی های این عمارت، برج معروف آن است که در انتهای آن ۴ساعت کارگذاشته اند. اگر به عکس های قدیمی این عمارت بنگریم، خبری از ساعت نیست زیرا این برج ابتدا به قصد دیده‌بانی ساخته شده بود. تزئینات برج هم بعدها تبدیل به کلیدهای متقاطع شدند.

سالهاست این کلیدهای متقاطع نماد و آرم شهرداری رشت است و در سربرگ نامه ها و مکاتبات اداری دیده می شود.

شاید این سؤال پیش بیاید که این دو کلید، از چه زمانی به عنوان نماد در مکاتبات شهرداری رشت وارد شد؟ اگرچه تاکنون مستنداتی به دست نیاورده ام، اما بررسی سیرتحول نامه های اداری نشان می دهد از دهه ۱۳۷۰یعنی یک سال پس از زلزله منجیل که منجر به فروافتادن برج ساعت شد، آرم دوکلید متقاطع در مکاتبات اداری شهرداری رشت قطعی شد.

قدیمی ترین نامه ای که سمبل کلید در آن دیده می شود،  نامه ای به تاریخ ۲۱ مرداد ۱۳۰۶ خورشیدی است. در این نامه دو شیر شمشیر به دست روبه روی هم بر روی دو پا ایستاده اند و دو کلید متقاطع به سمت بالا در زیر پای شیرها قرار دارد و عدد ۱۳۰۰ خورشیدی زیر آن حک شده است.

هر چند در سال ۱۳۰۴ و با روی کار آمدن پهلوی به نشان شیر و شمشیر زیاد توجه  می شد، ولی عدد ۱۳۰۰ نشان می دهد این سمبل مربوط به قبل از حضور پهلوی است. «شیر» در فرهنگ ایرانی نماد و سمبل قدرت و شکوه است و در سکه های بسیاری از دوره های تاریخی از جمله قاجار، نشان شیر شمشیر به دست و خورشید دیده می‌شود.

نامه‌ی مذکور، مربوط به درخواست مرخصی عیسی احتشامی، رئیس وقت بلدیه،(۱۳۰۵ تا۱۳۰۶) است که قصد دارد به دلیل درمان کسالت خود به تهران برود و رئیس حسابداری را در غیاب خود به عنوان کفیل شهرداری رشت معرفی کند.

بدون شک، این آرم زودتر از سال یاد شده در نامه های اداری بلدیه بوده است. در همین زمینه یک رشت پژوه می گوید:«سمبل شیر و شمشیر و کلید احتمالاً در سال های ۱۲۹۹ خورشیدی و پس از اصلاح قانون شهرداری ها وارد سربرگ مکاتبات اداری شده است.»

مهندس روبرت واهانیان تبریز می افزاید: «تاریخ دوازدهم اسفند سال یاد شده، در آرم نامه های شهرداری تنها یک شیر و یک کلید دیده می شود.» 

وی، که نمونه مکاتبات شهرداری را در آرشیو خود دارد، نامه ی دیگری از اسناد شهرداری را نشان می دهد که در آن شیری بر چهاردست و پا و بدون شمشیر ایستاده و پشت سرش عمارت قدیمی شهرداری در هاله‌ای از نور دیده می شود و زیر پای شیر یک کلید به صورت وارونه دیده می شود.

خرداد ۱۳۰۵، انتخابات انجمن بلدیه برگزار می شود و در این همه پرسی، سید محمود ویشکاهی، به عنوان رئیس انجمن بلدیه معرفی می شود. مرداد همان سال، انجمن شهر، ویشکاهی را با اکثریت آرا، به عنوان رئیس بلدیه انتخاب می کند. اما شهریور ۱۳۰۵، شهردار فرمایشی با یک تلگراف از تهران روانه رشت می شود و مقاومت انجمن بلدیه در برابر این حکم حکومتی سودی ندارد و «حاج احتشام نظام» رئیس بلدیه می شود.

مدیریت احتشام، یک سال بیشتر دوام نمی آورد و کفالت بلدیه به «نصرالله رضا»، رئیس محاسبات بلدیه، واگذار می شود.

به درستی نمی دانیم تغییر مختصر آرم شهرداری در دوران ویشکاهی صورت گرفته یا احتشام.

عمارت تاریخی شهرداری در حال حاضر دارای دو نماد کلید متقاطع است. اما در دوره پهلوی اول، به جای دو کلید، تصویر دو شیر روبروی هم با هاله‌ای نور مانند در پشت سر شیر دیده می شود و در زیر پای شیرها دو کلید متقاطع دیده می شود.

برج دیده‌بانی شهرداری، در سال ۱۳۰۸ با اعمال تغییراتی، به برج ساعت تبدیل شد. در همان سال و طی فراخوانی، تصویر جدیدی برای برج طراحی می شود و ۴ ساعت بالای برج قرار گرفته و به جای نشان شیر و کلید، تنها دو کلید متقاطع به سمت پایین همراه با دو گلدان بر روی عمارت شهرداری نقش می بندد. یعنی سمبل دو کلید از سال ۱۳۰۸ خورشیدی بر برج بلدیه حک می شود.

با این حال آرم سربرگ های شهرداری تا سال ۱۳۵۸ همچنان شیر، کلید و عمارت شهرداری بود و نامه هایی که از استانداری به شهرداری ابلاغ می شد، آرم شیر و تاج و یک خط ممتد به جای کلید در زیر پای شیر وجود داشت.

به نظر می رسد، در فروردین ماه ۱۳۵۹ و آغاز انقلاب فرهنگی، تغییراتی در آرم شهرداری رشت نیز رخ می دهد. در نامه های اداری شهرداری و در ماه های بهار و تابستان ۱۳۵۹، آرم وسط پرچم ایران (الله) دیده می شود. این آرم تا دهه ی ۷۰ در سربرگ نامه های شهرداری دیده می شود ولی تا سال ۱۳۷۷ آرم دو کلید متقاطع در نامه های اداری تثبیت می شود. آهنگ این تغییر پس از زلزله مهیب منجیل رخ داد.

پس از زلزله ۱۳۶۹، عمارت تاریخی شهرداری به شدت آسیب دیده و برج ساعت فرو می ریزد. در همان سال مهندس واهانیان از سوی شهرداری رشت، مامور نظارت بر مرمت عمارت بلدیه رشت می شود.

آنگونه که او خاطراتش را مرور می کند؛ تصویر یک یکم از طرح های کلید و گلدان و گل بوته ها، دقیقا در مرمت برج رعایت می شود. «میراث فرهنگی تصویر کوچکی از سمبل شهرداری را که در سال ۱۳۰۸ بر روی برج ساعت حک شده بود، برای من فرستاد و من نیز تصویر بزرگی در ابعاد یک یکم تهیه و در نهایت شابلونی از آن تهیه کردم تا بنا بتواند نماد برجسته شهرداری را سرجای خود دقیق نصب کند.

 پس از این طراحی، مهندس پیربازاریان، یکی از کارشناسان شهرداری، نقشه کامپیوتری از آن تهیه کرد و کم کم این طرح یعنی دو کلید متقاطع وارد آرم شهرداری شد. به طوری که در دهه‌ی ۱۳۷۰ آرم دوکلید متقاطع، در مکاتبات اداری بلدیه رشت تثبیت شد»

اگرچه این بنای به جا مانده از اوایل دوره پهلوی، یک بار بعد از زلزله مهیب سال ۱۳۶۹ مرمت شده، ولی مدیریت شهری می گوید: بعد از زلزله و به واسطه فروافتادن برج بلدیه و ضرورت در تسریع کار، مرمت اساسی صورت نگرفته بود و بر همین اساس می باید بخش های الحاقی از بنا حذف و ضمن رطوبت زدایی، بنای میراثی بلدیه رشت برای کاربری جدیدش، آماده گردد.

خاطره محجوب، معاون بازآفرینی سازمان عمران شهرداری رشت، یادآور می شود:« عملیات پاکسازی و امحای ادوات الحاقی، اجرای سربندی چوب های بام، برداشت اندودها و لایه‌های فرسوده دیوارهای داخلی و بدنه نما، جمع آوری و رنگ برداری درب و پنجره های چوبی، اجرای گچ و خاک جهت مرمت نماهای گچی، توسط پیمانکار پروژه در حال انجام است.» 

وی با بیان اینکه، مرمت عمارت بلدیه، مهمترین پروژه مرمتی شمال کشور است، اضافه می کند:«عمارت بلدیه با حافظه تاریخی مردم رشت و گیلان پیوند ناگسستنی دارد و بر این اساس مدیریت شهری و سازمان عمران و بازآفرینی به عنوان کارفرمای پروژه، تلاش دارد پروژه مذکور با کیفیت مناسب و در زمان تعیین شده به اتمام برسد تا به عنوان موزه بلدیه و مردم شناسی، کاربری غیراداری یابد و به شهروندان به عنوان ذی نفعان واقعی خدمات دهد.»

انتهای پیام