افزایش جمعیت یوزپلنگ‌های ایرانی
لزوم نصب «قلاده ماهواره‌ای» برای حفاظت بهتر
عطیه تک تهرانی درباره گزارش شرح وضعیت جمعیت یوزپلنگ آسیایی اظهار کرد: این گزارش شرح مختصری از وضعیت یوزپلنگ آسیایی در دو زیستگاه اصلی این گونه در نیمه شمالی کشور یعنی ذخیره‌گاه زیست‌کره توران در استان سمنان و پناهگاه حیات وحش میاندشت در استان خراسان شمالی است.
نصب ۹۰ دستگاه دوربین تله‌ای در زیستگاه‌ها
وی افزود: پایش سراسری انجام شده توسط انجمن یوزپلنگ در سال ۱۴۰۰ در همین دو زیستگاه نتایج قابل توجهی را در اختیار کارشناسان و مسئولان مناطق قرار داد. در این پایش که گزارش نهایی آن منتشر شده است به شکل سیستماتیک همزمان و با حداکثر دقت مورد امکان، ۹۰ دستگاه دوربین تله‌ای در زیستگاه‌ها نصب شد همچنین در نقشه‌هایی محدوده‌های حرکتی یوز‌های بالغ در ذخیره‌گاه زیست‌کره توران به‌دست آمد که توانست اطلاعات خوبی را در اختیار محیطبانان قرار دهد تا دید بهتری به محدوده‌های حرکتی و چگونگی هم‌پوشانی آن‌ها داشته باشند و در نتیجه بتوانند گشت‌زنی و حفاظت خود را بر اساس آن بهینه کنند.
به گفته مدیر بخش پژوهش انجمن یوزپلنگ ایرانی هر چه اطلاعات دقیق‌تری از گونه در اختیار محیطبانان قرار گیرد، انگیزه حفاظت از گونه نیز بالاتر می‌رود به‌ویژه در شرایطی که با گونه به‌شدت در خطر انقراضی همچون یوزپلنگ آسیایی مواجه باشیم.
وی درباره مناطقی که این پژوهش در آن‌ها انجام شده است، گفت: این پژوهش همچون سال قبل از آن در ذخیره‌گاه زیست‌کره توران در استان سمنان و پناهگاه حیات وحش میاندشت در استان خراسان شمالی انجام گرفت. ذخیره گاه زیست‌کره توران شامل پنج محدوده تحت حفاظت موسوم به پارک ملی توران، عباس‌آباد، احمد آباد، زمان آباد و طرود می‌شود که در چهار محدوده نخست دوربین گذاری انجام گرفت.
تک تهرانی افزود: پناهگاه حیات وحش میاندشت که محدوده پارک ملی ضامن آهو را در میان خود دارد با پوشش مناسبی دوربین‌گذاری شد. این زیستگاه از سال ۱۳۹۷ آخرین یوزپلنگ خود را از دست داد، ولی به دلیل ارتباط خود با توران به عنوان زیستگاه مولد و مرکزی همچنین برخورداری از جمعیت بسیار خوبی از آهو به عنوان طعمه یوزپلنگ و دیده شدن یوزپلنگ خارج از منطقه در سال گذشته، همچنان امید به بازگشت یورپلنگ در آن وجود دارد. انجمن نیز از سال ۱۳۹۱ تا امسال هیچگاه پایش‌های خود را در این منطقه متوقف نکرده است و تسلط بسیار خوبی بر وضعیت یوزپلنگ در این منطقه طی ۱۰ سال گذشته پیدا کرده است.
وی ادامه داد: به دلیل تمرکز دوربین‌گذاری‌ها در فصل تابستان بیشتر دوربین‌ها در موقعیتی که منابع آبی و آبشخور‌ها وجود دارند، نصب شد علاوه بر آن محل‌های علامت‌گذاری یوزها، مسیر‌های عبور و توپوگرافی‌های مختلف نیز مورد پوشش قرار گرفت تا شانس بیشتری برای ثبت تصاویر یوزها وجود داشته باشد.
مدیر بخش پژوهش انجمن یوزپلنگ ایرانی تصریح کرد: پس از اتمام تاریخ مجوز‌ها که با ورود دام به مناطق همزمان بود، بیشتر دوربین‌ها جمع‌آوری شدند و تنها در محدوده پارک ملی توران دوربین‌ها به طور امانی در اختیار رئیس پارک ملی قرار گرفت تا محدوده پارک هیچگاه از دوربین خالی نشود. این گزارش نتایج این دوره را نیز شامل می‌شود، زیرا اطلاعات ارزشمندی را از زمان جفت‌یابی یوزپلنگ‌ها در محدوده پارک ملی در اختیار قرار داده است.
چه موانعی در مسیر پایش جمعیت یوزها وجود دارد؟
وی ادامه داد: جدیدترین پایش انجام شده با موانعی، چون حضور شتر‌ها در مناطق و پرت شدن و آسیب دوربین‌ها روبه‌رو بوده و به دلیل حضور شتر‌ها در مقابل دوربین ده‌ها هزار تصویر از این گونه در دوربین‌ها ثبت شد که زمان زیادی را از کارشناسان برای چک تصاویر به خود اختصاص داده‌اند و دو دستگاه دوربین تله‌ای نیز در طول این مطالعه در مناطق مفقود شد.
تک‌تهرانی افزود: در نتیجه تلاش‌های انجام گرفته برای بررسی وضعیت یوزپلنگ تعداد ۶۰ دستگاه دوربین تله‌ای به‌طور همزمان در دو زیستگاه نامبرده نصب شدند که تعداد ۲۳۶ هزار و ۱۳۰ تصویر به‌دست آمد. پس از جمع‌آوری دوربین‌ها تعداد ۲۴ دستگاه دوربین همچنان محدوده پارک ملی را مورد پوشش قرار داده‌اند که در نتایج به‌دست آمده از آن‌ها نیز در تمام طول دوربین گذاری‌ها تعداد ۲۷۴ تصویر یوزپلنگ ثبت شد.
وی ادامه داد: در پارک ملی توران تصویر ۲۳۰ قلاده یوزپلنگ توسط دوربین‌ها ثبت شده است که از میان آن‌ها پنج فرد یوزپلنگ بالغ و یک توله یوز بودند. در پناهگاه حیات وحش توران (احمدآباد) نیز ۱۶ تصویر متعلق به دو فرد یوزپلنگ بالغ و در منطقه حفاظت‌شده توران (عباس‌آباد) ۲۸ تصویر از ۴ قلاده یوز بالغ و ۷ قلاده توله‌یوز ثبت شده است.
ثبت تصویر قدیمی‌ترین یوزپلنگ ماده در پایش‌ها
به گفته مدیر بخش پژوهش انجمن یوزپلنگ ایرانی از جمله ماده یوزپلنگ‌های شناسایی شده در این پژوهش ماده یوز موسوم به «هَرب» به عنوان یکی از قدیمی‌ترین ماده‌های زنده توران می‌توان اشاره کرد که زادآوری‌اش در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۴۰۰ ثبت شده است. «هرب» سال ۹۸ سه توله و سال ۱۴۰۰ دو توله به دنیا آورد. او از سال ۹۵ دیده شده و امسال رفتار‌های جفت یابی‌اش در نقاط شناخته شده علامت‌گذاری و توسط دوربین‌ها ثبت شده است بنابراین انتظار می‌رود سال ۱۴۰۲ سومین زادآوری او ثبت شود. در منطقه توران نیز ماده یوزپلنگ موسوم به «خورشید» (تلخاب) که شش سال دارد و از توله‌گی همراه با مادرش «پریه» و برادرش «فراز» بوده در پارک ملی توران ثبت شده است و از سال ۱۳۹۸ زادآوری خود را با به دنیا آوردن سه توله آغاز کرده است و در دومین زادآوری در سال ۱۴۰۰ همانند «هرب» دو توله به دنیا آورد. این یوزپلنگ ماده از شهریورماه ۱۴۰۰ که همراه توله‌هایش بود تا دی ماه ۱۴۰۱ در حالی که تنها بود، ثبت نشده بود. سالم بودن او پس از جدا شدن توله‌هایش، امید زادآوری مجدد او در سال ۱۴۰۲ را به دنبال دارد.
تک تهرانی ادامه داد: «فراز» همانند خواهرش خورشید شش سال دارد و پس از «فیروز» طی دو سال اخیرتبدیل به نر غالب محدوده پارک ملی شده است و بیشترین زمان خود را در این منطقه می‌گذراند. در تمام طول دوره دوربین‌گذاری و حضورش در محدوده پناهگاه حیات وحش نیز توسط دوربین‌ها ثبت شده است.
وی از یوزپلنگ ماده‌ای به نام «هلیا» یاد کرد و گفت: «هلیا» سال ۱۳۹۸ به دنیا آمد. طی سال ۱۳۹۹ همراه مادرش – هرب – توسط دوربین‌ها ثبت شد و سال ۱۴۰۰ به تنهایی مقابل دوربین‌ها قرار گرفت که نشان می‌داد از مادرش جدا و مستقل شده است. «هلیا» مردادماه ۱۴۰۱ توسط تعدای از داوطلبان که برای جلوگیری از تصادف یوزپلنگ‌ها در جاده حضور داشتند در منطقه آزاد شمال جاده تهران- مشهد به همراه چهار توله دیده شد. پس از آن به همراه دو توله در محدوده ذخیره گاه ثبت شد و به احتمال بسیار زیاد او دو توله خود را از دست داده است.
مدیر بخش پژوهش انجمن یوزپلنگ ایرانی ادامه داد: «تلما» نیز مانند هلیا متولد سال ۱۳۹۸، ولی مادرش «خورشید» است. او نیز سال ۹۹ از مادر خود مستقل و سال ۱۴۰۱ به همراه چهار توله در محدوده عباس آباد به ثبت رسید.
وی تصریح کرد: «فِقِه» یکی از دو نر بالغی است که امسال نیز ثبت شد. او همچنان محدوده عباس آباد را به عنوان قلمرو خود انتخاب کرده و تصویری از او در سایر بخش‌های ذخیره‌گاه ثبت نشده است. این یوز نر از سال ۱۳۹۹ شناسایی شده و همواره سعی می‌کند قلمرو خود را از «فراز» جدا نگه دارد.
تک تهرانی درباره یوزپلنگ ماده موسوم به «ماجراد» گفت: «ماجراد» پیش از این به تنهایی در سال ۱۳۹۹ در محدوده پارک ملی ثبت شده بود و پس از آن هیچ وقت دیده نشد. شهریورماه امسال او به همراه یک توله نر در حاشیه پارک ملی توران حضور پیدا کرد.
وی یادآور شد: یوزپلنگ ماده موسوم به «مهشاد» از توله‌های «هرب» است که سال ۱۴۰۰ متولد شد. او تا پایان سال همراه با مادر به یادگیری مناطق پرداخت و در زمستان سال ۱۴۰۱ به طور مستقل ثبت شد. در صورت سالم ماندن این یوز ماده سرنوشتی، چون «هلیا» و «تلما» برای او تصور می‌شود.
مدیر بخش پژوهش انجمن یوزپلنگ ایرانی اظهار کرد: یوزپلنگی ماده به نام «مهتاب» نیز برای نخستین بار به همراه یک توله نر مقابل دوربین‌ها دیده شد. او جزو یوزپلنگ‌های شناخته شده نبوده و اطلاعات زیادی از او در دسترس نیست.
چراغ خطر جمعیت شکننده یوزپلنگ در ایران همچنان روشن است
وی افزود: بر اساس داده‌ها و اطلاعات ما، شاهد افزایش تعداد ماده‌ها و توله‌ها هستیم. این افزایش در تعداد کل نیز دو برابر شده است و با توجه به اینکه در مردادماه ۱۴۰۱ شاهد از دست رفتن یک توله ماده در جاده بودیم همچنین «هلیا» دو توله خود را از دست داده است، می‌توان اظهار کرد که تعداد ماده‌ها و توله‌ها افرایش یافته است.
تک تهرانی تاکید کرد: افزایش تعداد ماده‌ها و به تبع آن افزایش تعداد زاده‌ها نتیجه‌ای مسرت بخش است، ولی جمعیت شکننده یوزپلنگ در ایران همچون چراغ خطری این نکته را یادآور می‌شود که این نتیجه می‌تواند بر اثر یک تا دو اتفاق به نقطه عکس خود برسد و جمعیت زایا را در مدت زمان کوتاهی از دست بدهیم، همانطور که طی دو تا سه سال شاهد چنین اتفاقی در پناهگاه حیات وحش میاندشت بودیم و تمام جمعیت یوزپلنگ از دست رفت همچنین مشاهده و ثبت یوزپلنگ‌های به تازگی جدا شده از مادر در حاشیه و خارج از مناطق خطر، احتمال از دست رفتن آن‌ها را به‌شدت افزایش می‌دهد.
لزوم نصب قلاده‌های ماهواره‌ای برای حفاظت از یوزها
وی افزود: بدون نصب قلاده‌های ماهواره‌ای روی یوزپلنگ‌ها هیچ گاه نخواهیم توانست مسیر‌های حرکتی آن‌ها را به‌درستی متوجه شویم، به‌طور قطع بدون اطلاع از مسیر‌های حرکتی حفاظت درستی نیز صورت نخواهد گرفت. در صورت دانستن محدوده‌های حرکتی به احتمال بسیار زیاد دستورالعمل‌های حفاظتی نیز دچار تغییر و به‌روز رسانی خواهند شد.
مدیر بخش پژوهش انجمن یوزپلنگ ایرانی ادامه داد: افزایش حفاظت از یوزها در زیستگاه‌ها و ارتقای تجهیزات مورد استفاده، حل مسائل مرتبط با مدیریت منابع آب، رفع معضل حضور شتر، افزایش تعداد نیرو‌های حفاظتی و… بی شک همچنان به امن نگاه داشتن ذخیره‌گاه به‌عنوان زیستگاه اصلی مولد در ایران کمک خواهد کرد.
وی افزود: حفاظت از کریدور‌ها و مناطق حاشیه‌ای که زیستگاه‌های مناسبی برای حضور یوزپلنگ هستند برای حفظ یوز‌های جوان بسیار ضروری است، همانطور که شاهد زادآوری «هلیا» در شمال ذخیره‌گاه زیست‌کره توران بودیم. مسیر حرکتی یوزها از توران به میاندشت نیز اهمیت بسیار بالایی جهت تحت حفاظت قرار گرفتن توسط سازمان حفاظت محیط زیست دارد. حضور یوزپلنگ‌ها در حاشیه پناهگاه حیات وحش میاندشت موید این صحبت است. تداوم پروژه تکثیر در اسارت و نیمه‌اسارت طبق دستورالعمل‌های بین‌المللی موجود همچنان به حفظ ذخیره ژنتیکی این گونه ارزشمند کمک کننده خواهد بود.
نقش مهم وزارت راه و شهرسازی در ایمن‌سازی جاده‌ها برای یوزپلنگ‌ها
وی با اشاره به تصادفات جاده‌ای و سگ‌های گله به عنوان دو عامل اصلی تهدید برای جان یوزپلنگ‌ها اظهار کرد: در مسئله امن‌سازی جاده‌ها وزارت راه و شهرسازی نقش بسیار مهمی دارد که باید در ایجاد روشنایی و فنس‌کشی در اطراف جاده‌ها و مناطقی که بیشترین تصادفات رخ داده است، کمک کند، اما تاکنون به جز مقداری فنس‌کشی اقدام خاص قابل ذکری انجام نداده است.
تک‌تهرانی در پایان تصریح کرد: طی یک سال گذشته جمعیت یوزپلنگ ایرانی ثبت شده نسبت به سال قبل آن دارای افزایش بوده است. همین مسئله الزام سرعت‌بخشی به برنامه‌های حفاظتی را افزایش می‌دهد تا جمعیت سقوط نکند. این افزایش جمعیت نشان می‌دهد که ما در مسئله حفاظت مسیر مناسب و درستی را طی می‌کنیم، اما نیاز به سرعت‌بخشی در این امر است تا حفاظت به خوبی انجام شود و بتوانیم از انقراض یوزپلنگ‌ها جلوگیری کنیم.