معاینه لگن در زنان باردار چگونه انجام می شود؟

معاینه لگن در بارداری یک بخش مهم و روتین از مراقبت های دوران بارداری است که توسط پزشک یا ماما انجام می شود. این معاینه به منظور ارزیابی سلامت اندام های تناسلی زن و همچنین بررسی وضعیت دهانه رحم و لگن برای آمادگی زایمان طبیعی انجام می گیرد. در واقع معاینه لگن ابزاری ارزشمند برای متخصصان زنان و زایمان است تا اطلاعات کلیدی در مورد سلامت مادر و جنین کسب کرده و در صورت لزوم اقدامات مناسب را به موقع انجام دهند.

اهمیت معاینه لگن در دوران بارداری

معاینه لگن در دوران بارداری فراتر از یک بررسی ساده است و اهداف مهمی را دنبال می کند :

• ارزیابی سلامت اندام های تناسلی : معاینه لگن به پزشک امکان می دهد تا سلامت واژن دهانه رحم رحم و تخمدان ها را بررسی کند. این بررسی به تشخیص زودهنگام عفونت های واژینال بیماری های مقاربتی فیبروم ها کیست های تخمدان و سایر مشکلات احتمالی کمک می کند. تشخیص و درمان به موقع این مشکلات می تواند از عوارض بارداری مانند زایمان زودرس و عفونت های پس از زایمان جلوگیری کند.
• بررسی وضعیت دهانه رحم : در طول بارداری تغییرات دهانه رحم از جمله نرم شدن کوتاه شدن (افاسمان) و باز شدن (دیلاتاسیون) نشانه هایی از آمادگی بدن برای زایمان هستند. معاینه لگن به پزشک کمک می کند تا این تغییرات را ارزیابی کرده و تخمین تقریبی از زمان زایمان به دست آورد. همچنین موقعیت دهانه رحم (قدامی خلفی میانی) نیز در معاینه لگن بررسی می شود.
• ارزیابی اندازه و شکل لگن : اندازه و شکل لگن مادر نقش مهمی در امکان زایمان طبیعی دارد. در معاینه لگن پزشک ابعاد لگن را به صورت دستی تخمین زده و تناسب آن با عبور جنین را ارزیابی می کند. در صورتی که لگن تنگ باشد یا شکل غیرطبیعی داشته باشد ممکن است زایمان طبیعی دشوار یا غیرممکن باشد و نیاز به سزارین مطرح شود.
• تشخیص زودهنگام مشکلات احتمالی : معاینه لگن می تواند نشانه هایی از مشکلات جدی تر مانند جفت سرراهی (قرارگیری جفت در پایین رحم و مسدود کردن دهانه رحم) یا بارداری خارج رحمی (کاشت جنین خارج از رحم) را آشکار کند. تشخیص زودهنگام این شرایط حیاتی است و می تواند جان مادر و جنین را نجات دهد.
• ارائه اطلاعات و راهنمایی به مادر : معاینه لگن فرصتی برای پزشک است تا در مورد روند بارداری آمادگی برای زایمان و مراقبت های لازم با مادر صحبت کند. پزشک می تواند به سؤالات مادر پاسخ داده و نگرانی های او را برطرف کند.

چه زمانی معاینه لگن در دوران بارداری انجام می شود؟

معاینه لگن معمولاً در اولین ویزیت دوران بارداری انجام می شود که معمولاً بین هفته های ۶ تا ۱۲ بارداری است. در این ویزیت اولیه پزشک علاوه بر معاینه لگن تاریخچه پزشکی مادر را بررسی کرده آزمایش های اولیه را درخواست داده و برنامه مراقبت های بارداری را تنظیم می کند.

علاوه بر ویزیت اول معاینه لگن ممکن است در هفته های پایانی بارداری نیز تکرار شود به خصوص در هفته های ۳۶ تا ۴۰ بارداری. در این زمان هدف اصلی معاینه لگن ارزیابی آمادگی دهانه رحم برای زایمان و تخمین زمان زایمان است. همچنین در صورت وجود علائم خاص مانند درد لگن خونریزی واژینال یا انقباضات زودرس ممکن است معاینه لگن در هر زمانی از بارداری انجام شود.

نحوه انجام معاینه لگن در دوران بارداری

معاینه لگن یک روش نسبتاً سریع و ساده است که در مطب پزشک یا بیمارستان انجام می شود. مراحل کلی معاینه لگن به شرح زیر است :

1. آماده سازی بیمار : ابتدا از بیمار خواسته می شود تا مثانه خود را خالی کند. سپس بیمار باید لباس های پایین تنه خود را درآورده و روی تخت معاینه دراز بکشد. معمولاً یک ملحفه یا پارچه برای پوشاندن بیمار در اختیار قرار می گیرد.
2. وضعیت قرارگیری بیمار : بیمار باید در وضعیت لیتو تومی (Lithotomy position) قرار بگیرد. در این وضعیت بیمار به پشت دراز کشیده زانوها خم شده و پاها روی رکاب های مخصوص قرار می گیرند. این وضعیت به پزشک دسترسی بهتری به اندام های لگنی می دهد.
3. معاینه خارجی : پزشک ابتدا معاینه خارجی را انجام می دهد. در این مرحله پزشک ناحیه خارجی تناسلی (فرج) را از نظر ظاهری بررسی می کند. این بررسی شامل مشاهده لابیاها کلیتوریس مجرای ادرار و پرینه است. پزشک به دنبال علائمی مانند قرمزی تورم ترشحات غیرطبیعی زخم ها زگیل ها یا سایر ناهنجاری ها می گردد.
4. معاینه با اسپکولوم : برای معاینه داخلی واژن و دهانه رحم پزشک از یک ابزار پزشکی به نام اسپکولوم (Speculum) استفاده می کند. اسپکولوم یک ابزار فلزی یا پلاستیکی است که به آرامی وارد واژن می شود و دیواره های واژن را باز می کند تا پزشک بتواند دهانه رحم را به طور واضح مشاهده کند. قبل از وارد کردن اسپکولوم ممکن است پزشک آن را با ژل روان کننده مرطوب کند تا ورود آن راحت تر باشد. هنگام وارد کردن اسپکولوم ممکن است بیمار احساس فشار یا ناراحتی خفیفی داشته باشد. در این مرحله پزشک دهانه رحم را از نظر رنگ شکل ترشحات زخم ها یا سایر ناهنجاری ها بررسی می کند. همچنین ممکن است در این مرحله نمونه گیری از دهانه رحم برای آزمایش پاپ اسمیر یا کشت ترشحات واژینال انجام شود.
5. معاینه دو دستی (بیمانوال) : پس از خارج کردن اسپکولوم پزشک معاینه دو دستی یا بیمانوال را انجام می دهد. در این معاینه پزشک یک یا دو انگشت دستکش پوشیده و روان کننده زده را به آرامی وارد واژن می کند. همزمان دست دیگر پزشک روی شکم بیمار قرار می گیرد. با استفاده از این روش پزشک می تواند رحم تخمدان ها و لوله های فالوپ را بین دو دست خود لمس کرده و اندازه شکل موقعیت و حساسیت آن ها را ارزیابی کند. در معاینه بیمانوال پزشک به دنبال علائمی مانند بزرگ شدن رحم فیبروم ها کیست های تخمدان حساسیت به لمس یا درد می گردد. همچنین در این مرحله پزشک می تواند موقعیت و قوام دهانه رحم را نیز بررسی کند.
6. معاینه رکتوواژینال (در صورت نیاز) : در برخی موارد خاص پزشک ممکن است نیاز به انجام معاینه رکتوواژینال داشته باشد. در این معاینه پزشک یک انگشت را وارد رکتوم و انگشت دیگر را وارد واژن می کند. این معاینه به پزشک امکان می دهد تا دیواره پشتی رحم رباط های ساکروترینی و فضای بین رکتوم و واژن (فضای داگلاس) را بهتر ارزیابی کند. معاینه رکتوواژینال معمولاً فقط در شرایط خاص مانند بررسی اندومتریوز یا تومورهای لگنی انجام می شود و به طور روتین در معاینات بارداری انجام نمی شود.
7. پایان معاینه : پس از اتمام معاینه پزشک دستکش های خود را درآورده و به بیمار کمک می کند تا از روی تخت معاینه بلند شود. پزشک نتایج معاینه را برای بیمار توضیح داده و در صورت نیاز برنامه های بعدی مراقبتی را مشخص می کند.

چه مواردی در معاینه لگن بررسی می شود؟

در طول معاینه لگن در دوران بارداری پزشک به موارد زیر توجه ویژه ای دارد :

• واژن : بررسی واژن از نظر وجود ترشحات غیرطبیعی قرمزی تورم زخم ها زگیل ها یا سایر ناهنجاری ها. ترشحات غیرطبیعی واژن می تواند نشانه ای از عفونت های واژینال مانند واژینوز باکتریایی عفونت قارچی یا تریکومونیازیس باشد که نیاز به درمان دارند.
• دهانه رحم : بررسی دهانه رحم از نظر رنگ شکل قوام موقعیت باز شدن (دیلاتاسیون) و کوتاه شدن (افاسمان). تغییرات دهانه رحم در طول بارداری و به خصوص در هفته های پایانی بارداری نشان دهنده آمادگی برای زایمان است. همچنین پزشک به دنبال علائمی مانند زخم ها پولیپ ها خونریزی یا ترشحات غیرطبیعی از دهانه رحم می گردد.
• رحم : ارزیابی اندازه شکل قوام و موقعیت رحم. در دوران بارداری رحم به طور طبیعی بزرگ می شود. پزشک اندازه رحم را تخمین زده و با سن بارداری تطبیق می دهد. همچنین پزشک به دنبال علائمی مانند فیبروم ها یا سایر توده های غیرطبیعی در رحم می گردد.
• تخمدان ها و لوله های فالوپ : ارزیابی تخمدان ها و لوله های فالوپ از نظر اندازه شکل و حساسیت به لمس. در دوران بارداری تخمدان ها معمولاً غیرقابل لمس هستند. بزرگ شدن تخمدان ها یا حساسیت به لمس می تواند نشانه ای از کیست های تخمدان یا سایر مشکلات تخمدانی باشد.
• لگن : تخمین اندازه و شکل لگن مادر. پزشک با استفاده از معاینه دستی ابعاد لگن را تخمین زده و تناسب آن با عبور جنین را ارزیابی می کند. در صورتی که لگن تنگ باشد ممکن است زایمان طبیعی دشوار باشد.
• پرینه : بررسی ناحیه پرینه (فاصله بین واژن و مقعد) از نظر سلامت پوست و عضلات. پزشک ممکن است قدرت عضلات کف لگن را نیز ارزیابی کند.

آیا معاینه لگن در دوران بارداری دردناک است؟

معاینه لگن به طور کلی دردناک نیست اما ممکن است برخی از زنان احساس فشار ناراحتی خفیف یا خجالت داشته باشند. میزان ناراحتی در معاینه لگن به عوامل مختلفی بستگی دارد از جمله :

• آستانه تحمل درد فرد : آستانه تحمل درد در افراد مختلف متفاوت است. برخی از زنان به طور طبیعی حساس تر هستند و ممکن است معاینه لگن را ناراحت کننده تر تجربه کنند.
• مهارت پزشک : پزشک ماهر و با تجربه معاینه را با دقت و به آرامی انجام می دهد و می تواند ناراحتی بیمار را به حداقل برساند.
• اضطراب و تنش : اضطراب و تنش عضلات لگن را منقبض می کند و می تواند معاینه را ناراحت کننده تر کند. تلاش برای آرامش و تنفس عمیق در طول معاینه می تواند به کاهش ناراحتی کمک کند.
• وجود مشکلات زمینه ای : در صورتی که زن دچار عفونت واژینال التهاب یا سایر مشکلات زمینه ای باشد ممکن است معاینه لگن کمی دردناک تر باشد.

برای کاهش ناراحتی در طول معاینه لگن می توانید نکات زیر را رعایت کنید :

• مثانه خود را خالی کنید : مثانه پر می تواند معاینه را ناراحت کننده تر کند.
• آرام باشید و تنفس عمیق بکشید : تنش عضلات لگن را افزایش می دهد. سعی کنید آرام باشید و به آرامی و عمیق نفس بکشید.
• با پزشک خود صحبت کنید : اگر نگران یا مضطرب هستید با پزشک خود صحبت کنید. پزشک می تواند به شما اطمینان داده و روند معاینه را برای شما توضیح دهد.
• از پزشک بخواهید که به شما اطلاع دهد چه زمانی اسپکولوم را وارد می کند : دانستن زمان ورود اسپکولوم می تواند به کاهش اضطراب کمک کند.
• اگر احساس درد کردید به پزشک اطلاع دهید : اگر در طول معاینه احساس درد کردید حتماً به پزشک خود اطلاع دهید. پزشک می تواند سرعت و فشار معاینه را تنظیم کند.

موارد منع انجام معاینه لگن در بارداری

در شرایط خاص و نادر انجام معاینه لگن در دوران بارداری ممکن است منع شود. موارد منع مطلق معاینه لگن بسیار نادر هستند اما موارد منع نسبی وجود دارند که پزشک باید به آن ها توجه کند. برخی از موارد منع نسبی معاینه لگن عبارتند از :

• جفت سرراهی : در صورتی که جفت سرراهی تشخیص داده شده باشد معاینه لگن ممکن است باعث خونریزی شود و باید با احتیاط انجام شود یا به طور کلی اجتناب شود. نوع و شدت جفت سرراهی در تصمیم گیری برای انجام معاینه لگن نقش دارد.
• تهدید به زایمان زودرس : در صورتی که زن دچار انقباضات زودرس رحم خونریزی واژینال یا سایر علائم تهدید به زایمان زودرس باشد معاینه لگن باید با احتیاط انجام شود و فقط در صورت لزوم و با نظر پزشک متخصص انجام شود.
• پارگی زودرس کیسه آب : در صورتی که کیسه آب پاره شده باشد معاینه لگن باید به حداقل برسد تا خطر عفونت افزایش نیابد. در این شرایط معاینه لگن فقط در صورت ضرورت و با رعایت احتیاط های لازم انجام می شود.
• خونریزی واژینال بدون علت مشخص : در صورتی که زن دچار خونریزی واژینال بدون علت مشخص باشد معاینه لگن باید با احتیاط انجام شود و ابتدا علت خونریزی مشخص شود.

تصمیم گیری در مورد انجام یا عدم انجام معاینه لگن در موارد منع نسبی به عهده پزشک متخصص زنان و زایمان است و بر اساس شرایط خاص هر بیمار اتخاذ می شود.

روش های تشخیصی تکمیلی پس از معاینه لگن

در برخی موارد معاینه لگن ممکن است اطلاعات کافی برای تشخیص قطعی را ارائه ندهد و نیاز به انجام روش های تشخیصی تکمیلی باشد. روش های تشخیصی تکمیلی که ممکن است پس از معاینه لگن درخواست شوند عبارتند از :

• سونوگرافی واژینال : سونوگرافی واژینال یک روش تصویربرداری است که با استفاده از امواج صوتی تصاویری از اندام های لگنی ایجاد می کند. سونوگرافی واژینال می تواند اطلاعات دقیق تری در مورد رحم تخمدان ها دهانه رحم و جفت ارائه دهد و به تشخیص مشکلاتی مانند فیبروم ها کیست های تخمدان جفت سرراهی و بارداری خارج رحمی کمک کند.
• آزمایش پاپ اسمیر : آزمایش پاپ اسمیر (Pap smear) یک آزمایش غربالگری برای سرطان دهانه رحم است. در طول معاینه لگن ممکن است نمونه گیری از دهانه رحم برای آزمایش پاپ اسمیر انجام شود. این آزمایش سلول های دهانه رحم را بررسی می کند و می تواند تغییرات پیش سرطانی یا سرطانی را در مراحل اولیه تشخیص دهد.
• کشت ترشحات واژینال : در صورتی که در معاینه لگن ترشحات غیرطبیعی واژینال مشاهده شود ممکن است کشت ترشحات واژینال درخواست شود. این آزمایش نوع عفونت واژینال را مشخص کرده و به انتخاب درمان مناسب کمک می کند.
• آزمایش خون و ادرار : آزمایش خون و ادرار ممکن است برای بررسی عفونت های ادراری بیماری های مقاربتی یا سایر مشکلات پزشکی درخواست شود.

تصمیم گیری در مورد انجام روش های تشخیصی تکمیلی بر اساس نتایج معاینه لگن علائم بیمار و تشخیص احتمالی پزشک اتخاذ می شود.

توصیه های مراقبتی پس از معاینه لگن

پس از معاینه لگن معمولاً نیازی به مراقبت های خاصی نیست. اکثر زنان بلافاصله پس از معاینه می توانند به فعالیت های روزمره خود بازگردند. با این حال برخی از زنان ممکن است برای مدت کوتاهی پس از معاینه موارد زیر را تجربه کنند :

• لکه بینی خفیف : لکه بینی خفیف پس از معاینه لگن به خصوص پس از معاینه با اسپکولوم طبیعی است و معمولاً طی یک یا دو روز برطرف می شود. این لکه بینی ناشی از تحریک خفیف دهانه رحم است.
• ناراحتی خفیف لگن : برخی از زنان ممکن است برای مدت کوتاهی پس از معاینه احساس ناراحتی خفیف یا فشار در ناحیه لگن داشته باشند. این ناراحتی معمولاً خفیف و موقتی است.

در موارد نادر ممکن است عوارض جدی تری پس از معاینه لگن رخ دهد اگرچه بسیار نادر است. در صورت بروز هر یک از علائم زیر پس از معاینه لگن باید فوراً به پزشک مراجعه کنید :

• خونریزی واژینال شدید : خونریزی واژینال شدید که بیشتر از خونریزی قاعدگی باشد.
• درد شدید لگن : درد شدید و مداوم در ناحیه لگن که با مسکن های معمولی تسکین نیابد.
• تب و لرز : تب و لرز می تواند نشانه ای از عفونت باشد.
• ترشحات واژینال بدبو : ترشحات واژینال بدبو و غیرطبیعی می تواند نشانه ای از عفونت باشد.

نتیجه گیری

معاینه لگن یک بخش ضروری از مراقبت های دوران بارداری است که اطلاعات ارزشمندی در مورد سلامت مادر و جنین ارائه می دهد. این معاینه به پزشک امکان می دهد تا سلامت اندام های تناسلی را بررسی کرده وضعیت دهانه رحم و لگن را ارزیابی کند و مشکلات احتمالی را در مراحل اولیه تشخیص دهد. اگرچه معاینه لگن ممکن است برای برخی از زنان ناراحت کننده باشد اما به طور کلی دردناک نیست و فواید آن برای سلامت مادر و جنین بسیار ارزشمند است. انجام منظم معاینات لگن در دوران بارداری به اطمینان از بارداری سالم و زایمان ایمن کمک می کند.

پرسش های متداول

1. آیا معاینه لگن در دوران بارداری برای جنین خطرناک است؟
   خیر معاینه لگن در دوران بارداری برای جنین خطرناک نیست. معاینه لگن به آرامی و با دقت انجام می شود و هیچ آسیبی به جنین نمی رساند. برعکس معاینه لگن به پزشک کمک می کند تا از سلامت مادر و جنین اطمینان حاصل کند و در صورت وجود مشکل اقدامات لازم را انجام دهد.
2. آیا معاینه لگن در دوران بارداری باعث سقط جنین می شود؟
   خیر معاینه لگن در دوران بارداری باعث سقط جنین نمی شود. معاینه لگن یک روش ایمن و روتین است که هیچ ارتباطی با سقط جنین ندارد. سقط جنین معمولاً به دلایل دیگری مانند مشکلات ژنتیکی جنین مشکلات هورمونی مادر یا بیماری های زمینه ای مادر رخ می دهد و معاینه لگن نقشی در آن ندارد.
3. آیا معاینه لگن در دوران بارداری ضروری است؟
   بله معاینه لگن در دوران بارداری یک بخش مهم از مراقبت های دوران بارداری است و به طور کلی ضروری است. معاینه لگن اطلاعات مهمی در مورد سلامت مادر و جنین ارائه می دهد و به پزشک کمک می کند تا بارداری را به درستی مدیریت کرده و از بروز عوارض احتمالی جلوگیری کند. با این حال در نهایت تصمیم گیری در مورد انجام معاینه لگن با مشورت پزشک و بر اساس شرایط خاص هر فرد انجام می شود.

تأکید مهم : اطلاعات ارائه شده در این مقاله جنبه عمومی دارند و جایگزین نظر متخصص نیستند. برای دریافت راهنمایی های پزشکی دقیق و متناسب با شرایط خود حتماً با پزشک متخصص زنان و زایمان مشورت کنید.