در نارین قلعه به دیدن کدام قسمت برویم؟

آخرین به روز رسانی: 11 خرداد 1404

خواندن این مطلب 14 دقیقه زمان میبرد

سفر به دل تاریخ تجربه ای است که هر علاقه مند به فرهنگ و گذشته را به وجد می آورد. در میان شهرهای کهن ایران میبد یزد با گنجینه های بی شمارش مقصدی بی نظیر برای این سفر است. در قلب این شهر باستانی سازه ای خشتی قد برافراشته که هزاران سال پایداری را فریاد می زند: نارین قلعه. این دژ باستانی نه تنها یک بنای تاریخی بلکه نمادی از تمدن مقاومت و هوشمندی نیاکان ماست. اما برای بازدیدکنندگان این بنای عظیم می تواند کمی گیج کننده باشد؛ کدام بخش ها ارزش دیدن دارند؟ چگونه می توان از پیچ و خم های آن سر درآورد؟ شناخت دقیق قسمت های مختلف این ارگ به شما کمک می کند تا تجربه بازدید خود را بهینه کرده و بیشترین بهره را از حضور در این مکان شگفت انگیز ببرید.

نارین قلعه که گاهی با نام نارنج قلعه نیز شناخته می شود یکی از باشکوه ترین و کهن ترین سازه های خشتی ایران است که در شهر تاریخی میبد در استان یزد قرار دارد. این دژ عظیم بر روی تپه ای مرتفع واقع شده و با ارتفاعی حدود ۲۵ متر بر تمام شهر مشرف است. موقعیت جغرافیایی آن در شمال غربی استان یزد در فاصله تقریبی ۵۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر یزد و ۱۲ کیلومتری شمال اردکان قرار گرفته است. این بنای مستحکم در نزدیکی میدان شهرداری میبد در تقاطع خیابان امام و بلوار بسیج بنا شده و دسترسی به آن آسان است. ابعاد و عظمت نارین قلعه در همان نگاه اول بیننده را تحت تأثیر قرار می دهد و نمادی از تاریخ و تمدن غنی منطقه میبد و استان یزد به شمار می رود. با وجود فرسایش ناشی از گذر زمان دیوارها و برج های نیمه خراب آن همچنان استوار ایستاده اند و داستان قرن ها زندگی و مقاومت را روایت می کنند.

تاریخچه نارین قلعه میبد در هاله ای از ابهام قرار دارد اما شواهد و کاوش های باستان شناسی به قدمتی بسیار طولانی برای این سازه اشاره دارند. بسیاری از باستان شناسان قدمت لایه های زیرین و اصلی این دژ را به دوران پیش از اسلام و حتی تا ۳ تا ۴ هزار سال پیش تخمین می زنند. این بنا در طول دوره های مختلف تاریخی از جمله دوران مادها اشکانیان و ساسانیان مورد بازسازی و گسترش قرار گرفته است. بخش های بالایی و توده خشتی وسیع قلعه به طور مشخص به دوران ساسانیان نسبت داده می شود و کشف مهر و کتیبه های پهلوی در این محل این ادعا را تقویت می کند. علاوه بر این نارین قلعه در اوایل دوران اسلامی نیز از اهمیت بالایی برخوردار بوده و به عنوان مکانی مستحکم برای سکونت و دفاع مورد استفاده قرار گرفته است؛ به طوری که آثار معماری مربوط به قرون چهارم و پنجم هجری قمری نیز در آن مشاهده می شود. این تداوم کاربری در طول هزاران سال بر اهمیت تاریخی و استراتژیک این قلعه تأکید دارد.

قدمت نارین قلعه میبد یکی از شگفت انگیزترین ویژگی های آن است. در حالی که تعیین تاریخ دقیق ساخت آن دشوار است یافته های باستان شناسی نشان می دهد که ریشه های این بنا به هزاره سوم پیش از میلاد مسیح و حتی تمدن میلان (Malian) بازمی گردد. کشف پاره های سفالی با نقوش نیمه انسان و نیمه حیوان در طی حفاری ها گواهی بر این قدمت کهن است. این یافته ها نارین قلعه را در ردیف یکی از قدیمی ترین قلعه های خشتی جهان قرار می دهد. توده خشتی عظیم روی تپه که بخش اصلی قلعه را تشکیل می دهد به دوران ساسانیان تعلق دارد و نشان دهنده توسعه و استحکام بخشی بنا در این دوره است. اهمیت این قلعه در دوران پیش از اسلام و همچنین در صدر اسلام به حدی بوده که به عنوان یک پایگاه نظامی و دفاعی غیرقابل نفوذ در برابر حملات دشمنان شناخته می شده است. این قدمت حیرت انگیز نارین قلعه را به مقصدی جذاب برای پژوهشگران تاریخ و علاقه مندان به باستان شناسی تبدیل کرده و نقش مهمی در جذب گردشگران داخلی و خارجی به میبد ایفا می کند.

کاربری نارین قلعه در طول تاریخ بسیار متنوع و حیاتی بوده است. در ابتدا این سازه به عنوان یک دژ نظامی و دفاعی مستحکم برای محافظت از ساکنان منطقه در برابر تهاجمات دشمنان ساخته شد. موقعیت استراتژیک آن بر روی تپه مرتفع امکان دیده بانی وسیع و دفاع مؤثر را فراهم می کرد. در طول دوران مختلف این قلعه نه تنها نقش نظامی خود را حفظ کرد بلکه به تدریج به مرکز حکومتی و محل سکونت حاکمان نیز تبدیل شد. بخش بالایی قلعه موسوم به شاه نشین محل اقامت حاکمان و اشراف بوده و با معماری پیچیده و طبقات متعدد امکانات لازم برای زندگی و اداره امور را در خود جای داده بود. بخش پایینی موسوم به شارستان محل زندگی مردم عادی شامل خانه ها مسجد حمام و گذرگاه ها بوده است. وجود شبکه های زیرزمینی پیچیده برای انتقال آذوقه و آب در مواقع محاصره نشان دهنده آمادگی قلعه برای مقاومت طولانی مدت است. این دژ در دوران اسلامی نیز به عنوان پناهگاهی امن و پایگاهی مهم مورد استفاده قرار می گرفت و نقش حیاتی در تاریخ منطقه ایفا کرده است.

معماری نارین قلعه میبد نمونه ای شگفت انگیز از نبوغ سازندگان باستانی است که با استفاده از مصالح بومی مانند خشت و گل سازه ای عظیم و مقاوم خلق کرده اند. این دژ بر روی مرتفع ترین نقطه شهر بنا شده و ارتفاع آن به حدود ۲۵ متر می رسد. ساختار کلی قلعه به صورت هفت طبقه است که بر روی یکدیگر قرار گرفته اند هرچند امروزه همه طبقات به طور کامل قابل مشاهده نیستند. قلعه به دو بخش اصلی تقسیم می شود: بخش بالایی یا شاه نشین و بخش پایینی یا شارستان. شاه نشین که در بالاترین قسمت قرار دارد دارای سه طبقه بوده و معماری آن به صورت حلزونی به سمت بالا امتداد می یابد. این بخش محل زندگی حاکمان و مرکز اداره امور بوده است. روزنه های موجود در دیوارهای شاه نشین نور مورد نیاز داخل را تأمین می کرده اند. بخش پایینی که مساحت بیشتری دارد محل زندگی مردم عادی بوده و شامل فضاهای عمومی مانند مسجد حمام و بازار می شده است هرچند امروزه اثری از این بخش ها باقی نمانده است. اطراف قلعه توسط خندقی عمیق محصور شده بود و دسترسی به آن از طریق پل چوبی متحرکی که در مواقع خطر بالا کشیده می شد امکان پذیر بود. وجود برج های دیده بانی متعدد نیز بر استحکام و آمادگی دفاعی قلعه می افزود.

بازدید از نارین قلعه میبد فرصتی استثنایی برای قدم گذاشتن در هزاران سال تاریخ و تماشای شاهکارهای معماری خشتی است. این دژ باستانی بخش های مختلفی دارد که هر یک داستانی برای گفتن دارند و تجربه بازدید شما را غنی تر می کنند. برای کشف رمز و رازهای این قلعه بهتر است با برنامه ریزی از بخش های اصلی آن دیدن کنید. از برج های نگهبانی تا اتاق های تودرتو و شبکه های زیرزمینی هر گوشه از نارین قلعه جذابیت خاص خود را دارد. در ادامه به معرفی مهم ترین جاذبه های گردشگری و بخش هایی که حتماً باید در بازدید خود بگنجانید می پردازیم تا راهنمای کاملی برای گشت وگذار شما در این ارگ بی نظیر باشد.

یکی از به یادماندنی ترین تجربه ها در نارین قلعه صعود به بام آن است که به «بام میبد» شهرت دارد. این نقطه بلندترین بخش قلعه است و قرار گرفتن بر فراز آن منظره ای پانورامیک و ۳۶۰ درجه از شهر تاریخی میبد را پیش چشمان شما می گشاید. از این ارتفاع می توانید بافت تاریخی شهر با خانه های خشتی و کوچه های باریکش را در یک سو و قسمت های جدیدتر شهر را در سوی دیگر مشاهده کنید. تماشای طلوع یا غروب خورشید از این نقطه تجربه ای بی نظیر و فراموش نشدنی است که زیبایی کویر و شهر را در هم می آمیزد. بام میبد نه تنها یک نقطه دیدنی بلکه یادآور موقعیت استراتژیک قلعه در گذشته است که امکان دیده بانی وسیع و کنترل منطقه را فراهم می کرده است. حضور در این مکان مرتفع حس عظمت و قدمت قلعه را به خوبی منتقل می کند و فرصتی عالی برای عکاسی و ثبت لحظات زیباست.

یکی از اسرارآمیزترین بخش های نارین قلعه شبکه های زیرزمینی آن است. این تونل ها و دالان های پیچیده در زیر قلعه حفر شده اند و در گذشته نقش حیاتی در بقای ساکنان داشته اند. هدف اصلی از ایجاد این شبکه ها تأمین آذوقه آب و امکان تردد مخفیانه در زمان محاصره و جنگ بوده است. این مسیرها به گونه ای طراحی شده بودند که دسترسی دشمنان به آن ها بسیار دشوار یا غیرممکن باشد. هرچند امروزه همه این شبکه ها قابل بازدید نیستند و بخش هایی از آن ها هنوز کشف نشده باقی مانده اند اما بازدید از قسمت های قابل دسترس حس ماجراجویی و کشف را در بازدیدکننده زنده می کند. قدم زدن در این دالان های تاریک و خنک تصور زندگی و مقاومت ساکنان قلعه در دوران گذشته را ممکن می سازد. شبکه های زیرزمینی شاهدی بر هوشمندی و تدبیر معماران و ساکنان قلعه در مواجهه با تهدیدات خارجی هستند و یکی از جذاب ترین بخش های پنهان این مجموعه تاریخی محسوب می شوند.

نارین قلعه دارای تعداد زیادی اتاق و فضای تودرتو در طبقات مختلف است. این اتاق ها که در بخش های شاه نشین و احتمالاً در گذشته در شارستان قرار داشته اند هر یک کاربری خاصی داشته اند. برخی از آن ها محل زندگی برخی انبار آذوقه و برخی دیگر فضاهای اداری یا نظامی بوده اند. معماری این اتاق ها اغلب ساده و کاربردی است با دیوارهای خشتی ضخیم که عایق حرارتی مناسبی در برابر سرمای زمستان و گرمای تابستان کویر بوده اند. پیچیدگی و ارتباط این اتاق ها با یکدیگر به خصوص در بخش های بالایی قلعه نشان دهنده طراحی دفاعی و همچنین سلسله مراتب اجتماعی در داخل قلعه است. گفته می شود که برخی از اتاق ها و فضاهای زیرین قلعه هنوز در زیر توده های خاک و آوار مدفون هستند و کشف نشده اند که این موضوع بر جذابیت و رمزآلود بودن قلعه می افزاید. بازدید از این اتاق ها فرصتی برای تصور زندگی روزمره و فعالیت هایی است که هزاران سال پیش در این مکان جریان داشته است.

برج ها یکی از مهم ترین عناصر دفاعی و معماری نارین قلعه هستند. این قلعه در گذشته دارای چهار برج دیده بانی در اطراف خود بوده که نقش حیاتی در رصد تحرکات دشمن و دفاع از دژ داشته اند. این برج ها بر روی دیوارهای بلند قلعه قرار گرفته بودند و امکان دیده بانی وسیع اطراف را فراهم می کردند. اگرچه امروزه تنها بخش های باقی مانده از یکی از برج ها به خصوص بخش مرکزی آن قابل مشاهده است اما همین بقایا نیز عظمت و استحکام سازه را نشان می دهند. برج ها علاوه بر نقش دفاعی بخشی از زیبایی و ابهت معماری قلعه را نیز تشکیل می دادند. ساختار خشتی و مرتفع آن ها نمادی از قدرت و پایداری دژ بود. بازدید از محل برج های باقی مانده به شما امکان می دهد تا تصور بهتری از سیستم دفاعی قلعه در دوران گذشته پیدا کنید و از چشم انداز اطراف از ارتفاع پایین تر نیز لذت ببرید. این بخش ها یادآور اهمیت استراتژیک نارین قلعه در طول تاریخ هستند.

خندق یکی از ویژگی های دفاعی مهم در معماری قلعه های تاریخی از جمله نارین قلعه میبد است. این خندق گودالی عمیق است که در اطراف دیوارهای قلعه حفر شده بود و نقش یک مانع طبیعی و مؤثر در برابر حملات دشمنان را ایفا می کرد. وجود خندق دسترسی مستقیم به دیوارهای قلعه را برای مهاجمان بسیار دشوار می ساخت و آن ها را مجبور به استفاده از پل یا وسایل محاصره خاص می کرد. در نارین قلعه نیز خندقی عمیق اطراف بخش اصلی دژ را احاطه کرده بود. هرچند ممکن است در طول زمان بخش هایی از این خندق پر شده یا دچار فرسایش شده باشد اما بقایای آن همچنان قابل مشاهده است و نشان دهنده اهمیت این عنصر دفاعی در طراحی قلعه است. بازدید از کنار خندق به شما درک بهتری از سیستم دفاعی پیچیده قلعه می دهد و ابعاد و وسعت کلی سازه را نمایان می سازد. این گودال عمیق یادآور چالش هایی است که ساکنان قلعه در طول تاریخ با آن روبرو بوده اند.

پل چوبی عنصری مهم در سیستم دسترسی و دفاعی نارین قلعه بوده است. این پل در بخش غربی قلعه قرار داشته و تنها راه ارتباطی اصلی بین قلعه و شهر در مواقع عادی بوده است. طراحی این پل به گونه ای بوده که در زمان خطر مانند هنگام حمله دشمن به سرعت بالا کشیده می شد و دسترسی به قلعه را غیرممکن می ساخت. این سازه متحرک یکی از هوشمندی های معماری دفاعی در قلعه های باستانی است که امکان کنترل ورود و خروج را به ساکنان قلعه می داد و امنیت آن ها را تأمین می کرد. اگرچه پل چوبی اصلی دیگر وجود ندارد اما بازسازی یا نمایش محل قرارگیری آن می تواند به بازدیدکنندگان درک بهتری از نحوه عملکرد سیستم دفاعی و دسترسی به قلعه بدهد. این پل نمادی از ارتباط قلعه با محیط اطرافش در زمان صلح و توانایی قطع این ارتباط در زمان جنگ بود.

نارین قلعه میبد در استان یزد شهرستان میبد میدان شهرداری واقع شده است. این موقعیت در مرکز شهر میبد دسترسی به قلعه را برای بازدیدکنندگان آسان می کند. برای رسیدن به این بنای تاریخی می توانید از وسایل حمل و نقل عمومی یا خودروی شخصی استفاده کنید. قرارگیری آن در تقاطع خیابان امام و بلوار بسیج یافتن آن را بر روی نقشه یا با پرس وجو ساده می سازد. شهر میبد خود در فاصله حدود ۵۰ کیلومتری جنوب شرقی یزد و ۱۲ کیلومتری شمال اردکان قرار دارد بنابراین اگر در شهرهای همجوار هستید سفر کوتاهی برای رسیدن به میبد و بازدید از قلعه در پیش خواهید داشت. تابلوهای راهنما در سطح شهر میبد نیز مسیر دسترسی به نارین قلعه را نشان می دهند.

برای سفر از تهران به نارین قلعه میبد چندین گزینه پیش رو دارید. سریع ترین راه پرواز از تهران به فرودگاه بین المللی یزد است. پس از رسیدن به یزد می توانید با تاکسی یا اتوبوس های بین شهری به میبد سفر کنید که حدود یک ساعت و نیم طول می کشد. گزینه دیگر سفر با قطار از تهران به یزد است که سفری راحت و دلپذیر محسوب می شود. پس از رسیدن به ایستگاه راه آهن یزد همانند سفر هوایی باید خود را به میبد برسانید. اگر ترجیح می دهید با خودروی شخصی سفر کنید مسیر جاده ای تهران به یزد حدود ۶۰۰ کیلومتر است و بسته به سرعت و توقف ها تقریباً ۶ تا ۷ ساعت زمان می برد. پس از رسیدن به شهر میبد با دنبال کردن تابلوهای راهنما به سمت میدان شهرداری به راحتی می توانید نارین قلعه را پیدا کنید.

بازدید از نارین قلعه میبد تجربه ای فراموش نشدنی است اما توجه به چند نکته مهم می تواند سفر شما را دلپذیرتر و ایمن تر کند. از آنجایی که قلعه سازه ای خشتی و باستانی است راه رفتن بر روی دیوارها و بخش های آسیب پذیر می تواند خطرناک باشد. به مسیرهای مشخص شده برای بازدید توجه کنید و از بالا رفتن از بخش هایی که محدود شده اند خودداری نمایید. حفظ و نگهداری این اثر تاریخی وظیفه همه ماست بنابراین از هرگونه نوشتن یادگاری یا آسیب رساندن به بنا جداً پرهیز کنید. همراه داشتن آب آشامیدنی به خصوص در فصول گرم سال ضروری است. همچنین پوشیدن کفش مناسب برای پیاده روی در سطوح ناهموار و خاکی قلعه توصیه می شود. با رعایت این نکات می توانید با خیال آسوده از زیبایی ها و عظمت این دژ باستانی لذت ببرید.

شرایط بازدید از نارین قلعه میبد معمولاً از ساعات اولیه صبح آغاز شده و تا غروب آفتاب ادامه دارد. ساعات دقیق بازدید ممکن است در فصول مختلف سال کمی تغییر کند بنابراین بهتر است قبل از مراجعه از طریق منابع معتبر یا تماس با اداره میراث فرهنگی میبد از ساعات دقیق اطمینان حاصل کنید. برای ورود به قلعه نیاز به تهیه بلیط ورودی است. با توجه به اینکه میبد آب و هوای گرم و خشک کویری دارد بهترین زمان برای بازدید از نارین قلعه فصول پاییز و بهار است که هوا معتدل و دلپذیرتر است. بازدید در تابستان به دلیل گرمای شدید ممکن است کمی دشوار باشد اما در این فصل نیز ساعات اولیه صبح یا نزدیک به غروب آفتاب زمان های مناسب تری برای بازدید هستند. در فصل زمستان نیز هوا خنک و مناسب بازدید است اما باید برای سرمای احتمالی آماده باشید.

برای گشت وگذار بهتر در نارین قلعه میبد و درک ساختار پیچیده آن داشتن یک نقشه می تواند بسیار مفید باشد. هرچند قلعه در حال حاضر به طور کامل مرمت نشده و همه بخش های آن قابل دسترسی نیستند اما یک نقشه ساده می تواند مسیرهای اصلی بازدید محل بخش های مهم مانند شاه نشین بقایای برج ها خندق و ورودی ها را نشان دهد. نقشه هایی از قلعه ممکن است در ورودی مجموعه یا در مراکز اطلاعات گردشگری میبد در دسترس باشند. همچنین پیش از سفر می توانید نقشه های هوایی یا پلان های موجود از قلعه را به صورت آنلاین جستجو کنید تا با ساختار کلی آن آشنا شوید. استفاده از نقشه به شما کمک می کند تا بازدید خود را بهینه کرده از سردرگمی در داخل قلعه جلوگیری کنید و بخش هایی را که بیشتر به آن ها علاقه مندید راحت تر پیدا کنید.

سفر به میبد تنها محدود به بازدید از نارین قلعه نیست. این شهر تاریخی دارای جاذبه های گردشگری متعددی است که در نزدیکی قلعه قرار دارند و بازدید از آن ها می تواند مکمل خوبی برای سفر شما باشد. با برنامه ریزی مناسب می توانید در یک روز از چندین اثر تاریخی مهم میبد دیدن کنید. این نزدیکی جاذبه ها امکان پیاده روی بین برخی از آن ها را نیز فراهم می کند و به شما اجازه می دهد تا بافت تاریخی شهر را نیز از نزدیک لمس کنید. در ادامه به معرفی سه جاذبه مهم در نزدیکی نارین قلعه می پردازیم که بازدید از آن ها را به شما توصیه می کنیم.

یکی از جاذبه های تاریخی و معماری منحصربه فرد در نزدیکی نارین قلعه یخچال خشتی میبد است. این بنای مخروطی شکل که از خشت و گل ساخته شده نمونه ای از معماری کویری برای نگهداری یخ در فصول گرم سال است. در گذشته در فصل زمستان آب را در حوضچه های کنار یخچال یخ می بستند و سپس یخ ها را شکسته و به داخل گنبد مخروطی شکل یخچال منتقل می کردند. ساختار گنبد و دیوارهای ضخیم خشتی به حفظ سرما و نگهداری یخ تا تابستان کمک می کرد. بازدید از یخچال خشتی درک جالبی از شیوه های زندگی و سازگاری با محیط در مناطق کویری در گذشته به دست می دهد. این بنای زیبا و کاربردی شاهدی بر هوشمندی نیاکان ما در استفاده از منابع طبیعی و مصالح بومی است.

چاپارخانه میبد یکی دیگر از بناهای تاریخی مهم در نزدیکی نارین قلعه است. این سازه که به دوران قاجار بازمی گردد بخشی از شبکه گسترده چاپارخانه ها در مسیرهای ارتباطی باستانی ایران بوده است. چاپارخانه ها ایستگاه هایی بودند که در آن ها اسب های تازه نفس نگهداری می شدند تا نامه رسان ها (چاپارها) بتوانند با سرعت پیام ها و بسته های پستی را در مسافت های طولانی منتقل کنند. چاپارخانه میبد دارای بخش های مختلفی از جمله اصطبل برای نگهداری اسب ها اتاق هایی برای استراحت چاپارها و نگهبانان و فضاهای دفاعی بوده است. بازدید از این بنا تصویری از سیستم ارتباطی و پستی در دوران گذشته به دست می دهد و نشان دهنده اهمیت میبد به عنوان یک ایستگاه مهم در مسیرهای تجاری و ارتباطی بوده است.

برج کبوترخانه میبد سازه ای استوانه ای شکل و منحصر به فرد است که برای جذب و نگهداری کبوترها ساخته شده بود. این برج که از خشت و گل ساخته شده و دارای هزاران لانه کوچک در داخل دیوارهای خود است محلی برای جمع آوری فضولات کبوترها بوده که به عنوان کود طبیعی بسیار ارزشمند در کشاورزی مناطق کویری مورد استفاده قرار می گرفته است. معماری داخلی برج کبوترخانه بسیار شگفت انگیز است و نشان دهنده درک دقیق سازندگان از رفتار کبوترها و نیازهای آن هاست. بازدید از این برج نمونه ای از سازگاری انسان با محیط زیست و استفاده بهینه از منابع را به نمایش می گذارد. این بنا نه تنها از نظر معماری زیباست بلکه از نظر کاربردی و اقتصادی در گذشته اهمیت فراوانی داشته است و یکی از نمادهای شهر میبد به شمار می رود.