خلاصه کتاب شیشه گری دستی در ایران ( نویسنده حسین یاوری )

کتاب «شیشه گری دستی در ایران» اثر ارزشمند حسین یاوری، دریچه ای گشوده بر هنر کهن و پر رمز و راز شیشه گری در سرزمین ماست. این کتاب به ظرافت، سیر تحول این هنر را از هزاران سال پیش تا به امروز دنبال می کند و جنبه های مختلف آن، از مواد اولیه تا تکنیک های پیچیده ساخت و مراکز فعال را با جزئیات بررسی می کند. در این خلاصه، به سراغ مهم ترین فصول و نکات کلیدی این اثر می رویم تا درکی جامع از میراث درخشان شیشه گری ایران به دست آوریم.

سفر به دنیای شیشه گری دستی در ایران، بیش از یک مرور تاریخی یا فنی است؛ گویی خواننده گام به گام با هنرمندانی همراه می شود که با نفس خود، توده ای مذاب را به اثری هنری بدل می کنند. این کتاب، نه تنها به اطلاعات صرف می پردازد، بلکه روح و جوهره هنر را در لابه لای صفحات خود جاری می سازد و اهمیت آن را در هویت فرهنگی ایران به تصویر می کشد.

سفری به دنیای شیشه گری دستی در ایران از نگاه حسین یاوری

هنر شیشه گری، داستانی دیرینه در دل تاریخ و فرهنگ ایران زمین دارد. از گنجینه های کشف شده در تپه های باستانی شوش و حسنلو گرفته تا کارگاه های پررونق عصر صفوی، شیشه همواره با زندگی ایرانیان عجین بوده و هر قطعه ای از آن، گواهی بر ذوق و مهارت صنعتگران این مرز و بوم است. کتاب شیشه گری دستی در ایران نوشته حسین یاوری، اثری است که به شکلی جامع و عمیق، این مسیر طولانی و پرفراز و نشیب را روایت می کند.

این کتاب صرفاً یک متن آکادمیک نیست، بلکه با روایتی جذاب، خواننده را به بطن کارگاه های سنتی می برد و او را با ماهیت شیشه، ابزار کار، و پیچیدگی های تکنیک های شیشه گری آشنا می سازد. هدف اصلی از ارائه این خلاصه، فراهم آوردن دسترسی سریع و آسان به محتوای اصلی این اثر مرجع است تا علاقه مندان به صنایع دستی ایران، دانشجویان رشته های هنر و باستان شناسی، و هر کسی که کنجکاوی برای شناخت پیشینه شیشه گری در ایران دارد، بتواند در کمترین زمان، اطلاعات ارزشمندی را کسب کند.

خواندن این خلاصه، به مثابه پیاده روی در راهروهای یک موزه شیشه است؛ جایی که هر بخش از آن، قطعه ای جدید از داستان را آشکار می کند و شما را با ظرافت ها و شگفتی های این هنر قدیمی آشنا می سازد. از تعریف شیمیایی شیشه و خصوصیات شیشه گرفته تا مراحل ساخت یک گلدان شیشه ای دست ساز و آشنایی با مراکز شیشه گری ایران، همه در این سفر کوتاه گنجانده شده اند.

با حسین یاوری آشنا شوید: پژوهشگری که روح شیشه را می شناسد

شناخت نویسنده، کلید درک عمیق تر یک اثر است. حسین یاوری، نامی آشنا در عرصه صنایع دستی ایران، نه تنها یک پژوهشگر و مولف برجسته است، بلکه خود گویی سال ها در کارگاه های شیشه گری نفس کشیده و با دمیدن در میله ها، رازهای شیشه را لمس کرده است. او در سال ۱۳۲۵ در تهران دیده به جهان گشود. مدارک تحصیلی او نشان از گستردگی دانش وی دارد؛ لیسانس اقتصاد، فوق لیسانس مدیریت خدمات اجتماعی، و دکترای مدیریت پژوهش در عملیات، همگی گواه بر توانایی او در تحلیل و مدیریت در سطوح مختلف است.

علاوه بر تحصیلات آکادمیک، حسین یاوری غرق در دنیای هنر بوده و دوره های تخصصی هنرهای سنتی را در هندوستان، مهندسی نساجی و طراحی صنعتی را در ایتالیا، و طراحی و دوخت لباس را در فرانسه گذرانده است. این پیشینه هنری و عملی، به او دیدگاهی منحصربه فرد برای نگارش آثاری چون کتاب شیشه گری دستی در ایران بخشیده است.

یاوری سال ها به عنوان کارشناس و عضو هیئت مدیره سازمان صنایع دستی ایران فعالیت کرده و در رشته های مختلف هنری تدریس نموده است. این تجربیات اجرایی و تدریس، عمق دانش و تسلط او را بر موضوعات مختلف صنایع دستی نشان می دهد. انگیزه او برای نگارش کتاب شیشه گری دستی در ایران، تنها علاقه شخصی نبوده است، بلکه کمبود منابع جامع و قابل دسترس برای علاقه مندان به تاریخ شیشه گری ایران و تکنیک های شیشه گری، وی را به این سمت سوق داده است.

از دیگر آثار ارزشمند این پژوهشگر می توان به «شناخت صنایع دستی ایران»، «تجلی نور در هنرهای سنتی ایران»، «کتاب نگرشی بر تحولات صنایع دستی در جهان»، و «مختصری درباره تاریخ تحولات لباس و پوشاک در ایران» اشاره کرد. هر یک از این کتاب های حسین یاوری، به غنای ادبیات صنایع دستی کشور افزوده و راهگشای پژوهشگران و هنرمندان بوده است.

شیشه، ماده ای با هزاران راز: نگاهی به کلیات در کتاب شیشه گری دستی در ایران

برای ورود به دنیای شیشه گری دستی در ایران، ابتدا باید ماهیت خود شیشه را شناخت. این ماده، نه جامد است و نه مایع، بلکه حالتی بینابین دارد که آن را از سایر مواد متمایز می کند. حسین یاوری در کتاب خود، از این نقطه آغاز می کند و خواننده را با ویژگی های بنیادین این عنصر آشنا می سازد.

تعریف و ساختار شیشه: مایع فوق تبرید شده

شیشه را مایع فوق تبرید شده می نامند؛ عبارتی که شاید در ابتدا عجیب به نظر برسد، اما به ماهیت منحصربه فرد آن اشاره دارد. برخلاف بسیاری از مواد که هنگام سرد شدن به ساختار بلوری تبدیل می شوند، شیشه به دلیل سرعت بالای سرد شدن، فرصت تشکیل بلور را پیدا نمی کند و در حالت نامنظم مولکولی خود سخت می شود. این همان تفاوت اساسی است که شیشه را از بلور متمایز می سازد و بر خلاف تصور رایج، در ساختار شیشه هیچ بلوری یافت نمی شود. همین ساختار آمورف، خواص شگفت انگیزی به آن می بخشد که در هنر شیشه گری مورد استفاده قرار می گیرد.

خصوصیات شیشه: شفافیت، مقاومت و شکل پذیری

شیشه مجموعه ای از ویژگی های فیزیکی و شیمیایی را داراست که آن را برای کاربردهای فراوان، از جمله در صنایع دستی شیشه، ایده آل ساخته است. شفافیت برجسته، شاید اولین چیزی باشد که به ذهن می رسد؛ اما در کنار آن، مقاومت شیمیایی بالا، عدم واکنش پذیری با بسیاری از مواد، و توانایی شکل پذیری بی نظیر آن در دماهای بالا، این ماده را به ابزاری قدرتمند در دستان هنرمندان تبدیل کرده است. شیشه نسوز است و می تواند دماهای بالا را تحمل کند، خصوصیتی که در فرآیند ذوب و شکل دهی حیاتی است. این ویژگی ها، به هنرمند امکان می دهد تا با حرارت، توده ای بی شکل را به اثری ظریف و زیبا مبدل سازد، تجربه ای که هر بیننده ای را به وجد می آورد.

انواع شیشه در زندگی و صنعت

حسین یاوری در کتاب خود، به دسته بندی های مختلف شیشه می پردازد که هر یک کاربرد و خواص خود را دارند. از جمله مهم ترین آن ها می توان به شیشه Soda Lime Silica اشاره کرد که رایج ترین نوع شیشه برای ظروف و پنجره هاست. شیشه کریستال (بلور) که حاوی سرب است و درخشندگی و شفافیت بیشتری دارد، برای ظروف زینتی به کار می رود. همچنین، شیشه خانگی یا شیشه سفره که شامل پیرکس (شیشه ی نسوز) نیز می شود، برای مصارف روزمره کاربرد دارد. علاوه بر اینها، انواع شیشه صنعتی با ویژگی های خاص برای مصارف تخصصی تر تولید می شوند که هر یک نقش مهمی در پیشرفت تکنولوژی ایفا می کنند. شناخت این دسته بندی ها، درک عمیق تری از گستردگی این ماده و کاربردهای آن به دست می دهد.

تاریخ شیشه گری ایران: روایتی ۴۰۰۰ ساله از هنر و مقاومت

شیشه گری در ایران، داستانی ۴۰۰۰ ساله از فراز و فرودها، خلاقیت و تداوم است. حسین یاوری در کتاب خود، خواننده را به سفری در اعماق تاریخ می برد تا ریشه های این هنر را در دل تمدن های باستانی ایران کشف کند و تحولات آن را در طول قرون متمادی دنبال نماید.

شیشه گری در ایران باستان: ریشه های عمیق هنر

قدمت شیشه گری در ایران به هزاران سال پیش بازمی گردد. شواهد باستان شناسی به دست آمده از مناطق تاریخی مانند شوش، لرستان و حسنلو، حاکی از وجود کارگاه های شیشه گری و تولید ظروف شیشه ای در هزاره های قبل از میلاد است. این یافته ها، نشان می دهند که هنرمندان ایرانی از دیرباز با فنون ساخت شیشه آشنا بوده اند و از آن برای خلق اشیای زینتی و کاربردی بهره می بردند. در دوران هخامنشیان و ساسانیان، شیشه گری به اوج خود رسید. در این دوران، ظروف زیبا و تزئینی با روش های پیچیده ای چون دمیدن آزاد (Free-blowing) و دمیدن در قالب (Mold-blowing) ساخته می شدند. هنرمندان با دستان ماهر خود، شیشه های مذاب را به شکل هایی خیره کننده و با نقوش ظریف درمی آوردند که هر یک شاهکاری از هنر آن دوران به شمار می آمدند. این ظروف، نه تنها نشان دهنده تکنیک های پیشرفته بودند، بلکه ذوق هنری و سلیقه زیباشناختی ایرانیان را به وضوح نمایش می دادند.

شیشه گری در دوره های اسلامی: از مصرفی شدن تا شکوفایی دوباره

با ظهور اسلام و تغییر نیازهای جامعه، کاربری ظروف شیشه ای نیز دستخوش تحول شد. ظروف شیشه ای که پیش از آن بیشتر جنبه تزئینی و درباری داشتند، به تدریج به سمت مصرفی شدن گرایش یافتند و در زندگی روزمره مردم جای گرفتند. در همین دوران، هنر نقاشی و خطاطی بر روی شیشه نیز رونق گرفت و به محصولات شیشه ای ابعادی جدید بخشید. حسین یاوری اشاره می کند که دوران سلجوقی را می توان نخستین دوران شکوفایی هنر-صنعت بلورسازی پس از اسلام در ایران نامید. در این دوره، ظریف ترین ظروف شیشه ای ساخته شدند و نیشابور و گرگان به مراکز عمده تولید بلور تبدیل گشتند. آثار بی نظیری از شیشه های دوره سلجوقی، که امروزه در موزه هایی چون موزه آبگینه و سفالینه قابل مشاهده است، گواهی بر این مدعاست.

شیشه گران ایرانی که طرز رنگ کردن شیشه را می دانستند با به کار بردن انواع و اقسام رنگ های گوناگون، بیش از پیش بر زیبایی مصنوعات خود افزوده اند و ساخت محصولات مختلف شیشه ای از ابریق، گلدان و بطری تا گلابپاش، قیف و ظروف شیشه ای گردن دراز در ایران مرسوم بوده است.

اما این شکوفایی دوام نیاورد. با هجوم مغول ها به ایران، هنر شیشه گری نیز مانند بسیاری از صنایع دستی دچار رکود شدید شد. بسیاری از هنرمندان و صنعتگران بلورساز ناچار به مهاجرت به سوی غرب گشتند و فعالیت این رشته برای حدود یک قرن و نیم به حالت سکون درآمد. این وقفه در نیمه دوم قرن چهاردهم میلادی و به همت تیمور گورکانی شکسته شد. او با کوچاندن بلورسازان از دمشق و حلب به سمرقند و از آنجا به شهرهایی چون ری، ساوه و همدان، دوباره حیات را به رگ های شیشه گری ایران بازگرداند. هنرمندان مهاجر، دانش و تکنیک های جدید را با خود آوردند و این هنر-صنعت بار دیگر رونق گرفت.

اوج شکوفایی شیشه گری در تاریخ شیشه گری ایران را می توان دوران صفویه دانست. با روی کار آمدن سلسله صفویه، بلورسازی نیز مانند سایر هنرهای سنتی مورد توجه خاص قرار گرفت. در دوره شاه عباس دوم، به دستور وی بلورسازان ونیزی که در آن زمان سرآمد این هنر در جهان بودند، به ایران آمدند تا به آموزش شیشه گران اصفهان و شیراز بپردازند. این تبادل دانش و تجربه، به طرز چشمگیری بر کیفیت و زیبایی تولیدات شیشه ای افزود و کارگاه های شیشه گری در شیراز و اصفهان به اوج شهرت خود رسیدند و آثاری بی بدیل را خلق کردند.

پیشینه شیشه گری در ایران معاصر: تداوم یک میراث

پس از دوران صفویه و با ورود شیشه های صنعتی از اروپا، شیشه گری دستی در ایران با چالش های جدیدی مواجه شد و فراز و فرودهای بسیاری را تجربه کرد. با این حال، به لطف تلاش و همت متخصصان، هنرمندان و علاقه مندان، این هنر کهن هرگز به طور کامل از بین نرفت و توانست حیات خود را ادامه دهد. امروزه نیز کارگاه های شیشه گری دستی در نقاط مختلف ایران فعال هستند و هنرمندانی با عشق و پشتکار، این میراث گرانبها را حفظ کرده و به نسل های بعدی منتقل می کنند. حسین یاوری در کتاب خود، به این تداوم حیات اشاره می کند و اهمیت آن را در حفظ هویت هنری کشور گوشزد می نماید.

کارگاه شیشه گری دستی: از مواد اولیه تا خلق اثر هنری

خلق یک قطعه شیشه دست ساز، فرآیندی جادویی است که نیازمند دانش، مهارت و صبر فراوان است. کتاب شیشه گری دستی در ایران به دقت به بررسی این فرآیند می پردازد و خواننده را با تمام ابعاد آن آشنا می سازد. از مواد خام اولیه که در کوره به مایعی داغ و درخشان تبدیل می شوند، تا ابزارهای ساده اما کارآمدی که در دستان شیشه گر به قدرت تبدیل می شوند، هر مرحله داستانی برای خود دارد.

مواد اولیه و ترکیبات جادویی شیشه

ساخت شیشه نیازمند ترکیبی دقیق از مواد خام است که هر یک نقشی حیاتی در ویژگی های نهایی محصول ایفا می کنند. ماده اصلی و حجم عمده را ماسه سیلیس تشکیل می دهد. این ماده به تنهایی در دمای بسیار بالایی ذوب می شود، بنابراین برای کاهش نقطه ذوب و سهولت در کار، از کمک ذوب هایی مانند کربنات سدیم (جوش شیرین) یا اکسید سدیم استفاده می شود. در کنار اینها، از پایدارکننده ها نظیر سنگ آهک (اکسید کلسیم) و اکسید منیزیم برای افزایش مقاومت و دوام شیشه در برابر عوامل شیمیایی و فیزیکی بهره می برند. گاهی برای رنگ دهی یا ایجاد خواص خاص، افزودنی های دیگری مانند اکسید فلزات نیز به ترکیب اضافه می شود. شناخت دقیق این مواد و نسبت های آن ها، هنر و علم شیشه گری را به هم پیوند می دهد و به هنرمند امکان می دهد تا کنترل کاملی بر کیفیت و زیبایی محصول نهایی داشته باشد.

تاسیسات کارگاه و ابزار شیشه گری دستی

یک کارگاه شیشه گری دستی، فضایی خاص و منحصربه فرد است که برای انجام این هنر بهینه شده است. قلب کارگاه، کوره ذوب است که مواد خام را در دمای بسیار بالا (حدود ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ درجه سانتی گراد) به حالت مذاب درمی آورد. در کنار آن، کوره های پخت (آنیلینگ) قرار دارند که برای سرد کردن تدریجی شیشه و جلوگیری از ترک خوردگی آن استفاده می شوند. این فضاها باید تهویه مناسب داشته باشند و ایمنی در آن ها حرف اول را بزند. ابزارهای مورد استفاده شیشه گران، در عین سادگی، بسیار کارآمد و ضروری هستند:

• میله دمیدن (Blowing Iron): ابزاری توخالی برای دمیدن هوا و شکل دهی اولیه به شیشه مذاب.
• انبر (Jacks): برای کشیدن، فشرده کردن و شکل دادن به شیشه در حین کار.
• قیچی (Shears): برای بریدن شیشه اضافی یا ایجاد برش های ظریف.
• تخته (Marver): یک سطح صاف برای چرخاندن و فرم دادن به شیشه مذاب.
• میله کمکی (Punty): برای نگهداری شیشه در مراحل نهایی کار.
• گودت (Gaffer’s Bench): میز کار اصلی شیشه گر که امکان چرخاندن میله دمیدن و کار بر روی شیشه را فراهم می آورد.

این ابزارها، در دستان هنرمند، به واسطه هایی تبدیل می شوند که خیال را به واقعیت می کشند و از دل آتش، زیبایی را پدیدار می سازند.

مراحل ساخت شیشه دست ساز: از ذوب تا شکل دهی نهایی

فرآیند ساخت شیشه دست ساز، مراحل مشخصی دارد که هر یک از آن ها نیازمند دقت و مهارت ویژه ای است. حسین یاوری به روشنی این گام ها را توضیح می دهد:

1. ذوب مواد اولیه: مواد خام، طبق فرمولاسیون دقیق، درون کوره ذوب قرار می گیرند و در دمای بسیار بالا به حالت مذاب و شفاف در می آیند. این مرحله قلب کار است و کیفیت مواد و دمای کوره، بر کیفیت نهایی شیشه تأثیر مستقیم دارد.
2. برداشتن گلوله شیشه: شیشه گر با استفاده از میله دمیدن داغ، به دقت مقدار مناسبی از شیشه مذاب را از کوره برمی دارد. این گلوله داغ و درخشان، همانند یک توپ آتشین، آماده شکل گیری است.
3. دمیدن و شکل دهی اولیه: شیشه گر با دمیدن آرام و کنترل شده در میله، گلوله شیشه را باد کرده و با چرخاندن آن روی تخته مارور و استفاده از ابزارهای دیگر، به آن فرم اولیه می دهد. این مرحله نیازمند هماهنگی دقیق بین دمیدن، چرخاندن و شکل دهی است.
4. فرآیندهای تکمیلی و تزئین: پس از شکل گیری اولیه، بسته به نوع محصول و طرح مورد نظر، فرآیندهای تکمیلی مانند افزودن دسته ها، پایه، نقوش برجسته، یا استفاده از قالب ها انجام می شود. در این مرحله، جزئیات و زیبایی نهایی اثر خلق می شود.
5. سرد کردن تدریجی (آنیلینگ): پس از اتمام شکل دهی، قطعه شیشه باید به آرامی و به صورت کنترل شده سرد شود. این کار در کوره پخت (آنیلینگ) صورت می گیرد تا از شوک حرارتی و ایجاد تنش در ساختار شیشه جلوگیری شود. سرد شدن ناگهانی باعث ترک خوردگی و شکستن شیشه خواهد شد.

هر یک از این مراحل، اوج مهارت و تجربه شیشه گر را به نمایش می گذارد و حاصل آن، اثری هنری است که گویی از دل آتش سر برآورده است.

تکنیک های شیشه گری و زیبایی افزایی: آفرینش هایی از جنس نور و رنگ

زیبایی شیشه تنها به شفافیت و شکل گیری اولیه آن محدود نمی شود. هنرمندان شیشه گر در طول تاریخ شیشه گری ایران، روش های بی شماری برای افزودن به جلوه و ارزش هنری محصولات شیشه ای ابداع کرده اند. حسین یاوری در کتاب خود به تفصیل به این تکنیک های شیشه گری تکمیلی می پردازد که هر یک داستانی از نوآوری و ذوق را روایت می کنند.

انواع محصولات شیشه ای دست ساز و کارهای تکمیلی

پس از شکل دهی اولیه شیشه، هنرمندان از تکنیک های مختلفی برای ایجاد طرح، بافت و رنگ استفاده می کنند که برخی از مهم ترین آن ها عبارتند از:

• شیشه های تراش دار: این تکنیک شامل ایجاد برش های دقیق و منظم بر روی سطح شیشه با استفاده از ابزارهای خاص است. تراش ها نور را بازتاب داده و شکست می دهند و به شیشه درخشش و ظاهری لوکس می بخشند. این روش، به ویژه در ساخت ظروف کریستال و تزئینی کاربرد فراوان دارد.
• مات کردن شیشه (Acid Etching/Sandblasting): با استفاده از اسید یا سندبلاست (پاشیدن شن با فشار)، سطح شیشه را مات می کنند. این کار می تواند به صورت یکنواخت برای کل سطح یا به شکل ایجاد طرح ها و نقوش خاص انجام شود. شیشه مات، نوری نرم و پخش شده را عبور می دهد و ظاهری لطیف به خود می گیرد.
• آبگز کردن: این فرآیند نوعی حرارت دهی و سپس سرد کردن سریع شیشه است که باعث افزایش مقاومت آن در برابر ضربه و شوک حرارتی می شود. ظروف شیشه ای آشپزخانه و آزمایشگاهی اغلب به این روش مقاوم سازی می شوند.
• شیشه های نقاشی شده (شیشه های منقوش): یکی از زیباترین تکنیک ها، نقاشی روی شیشه است. هنرمندان با استفاده از رنگ های مخصوص شیشه، نقوش و طرح های متنوعی را بر روی سطح شیشه خلق می کنند. این نقاشی ها می توانند شامل طرح های سنتی، گل و مرغ، یا نقوش معاصر باشند که زیبایی بصری اثر را دوچندان می کنند.
• شیشه های نقش دار و تراش دار: ترکیبی از تکنیک ایجاد نقش (معمولاً با قالب) و سپس تراش کاری روی آن است. این کار به شیشه عمق و بافت خاصی می بخشد و پیچیدگی هنری آن را افزایش می دهد.
• شیشه های با تلفیق فلز (شیشه ی دور فلز): در این روش، فلزاتی مانند برنج، مس یا نقره به صورت ظریفی در اطراف یا داخل شیشه کار گذاشته می شوند. این تلفیق، ترکیبی از سختی و درخشش فلز با ظرافت و شفافیت شیشه را ایجاد می کند که نتیجه آن محصولاتی بسیار خاص و لوکس است.
• شیشه ی بارفتن (Blown Glass with Inclusions): این تکنیک شامل اضافه کردن ذرات فلزی یا اکسیدهای رنگی به شیشه در حین ذوب و دمیدن است. این ذرات در داخل شیشه پخش شده و الگوها و رنگ های منحصربه فردی ایجاد می کنند.
• شیشه های دو پوست و سه پوست (Cased Glass): در این روش، لایه هایی از شیشه با رنگ های مختلف روی یکدیگر دمیده می شوند. سپس، با تراشیدن لایه بیرونی، لایه های زیرین آشکار می شوند و طرح های چند رنگ و پیچیده ای را ایجاد می کنند. این تکنیک، نیازمند مهارت بسیار بالا و کنترل دقیق بر فرآیند دمیدن و تراش است.

این تکنیک ها، نه تنها به محصولات شیشه ای ارزش هنری و کاربردی بیشتری می بخشند، بلکه گواهی بر خلاقیت بی پایان شیشه گران ایرانی در طول تاریخ هستند که همواره به دنبال راه هایی برای زیبایی افزایی و نوآوری در این هنر بوده اند.

مراکز شیشه گری ایران: نبض تپنده یک صنایع دستی کهن

حسین یاوری در بخش پایانی کتاب خود، به بررسی موقعیت کنونی شیشه گری در ایران می پردازد و شهرهایی را معرفی می کند که هنوز هم نبض این هنر کهن در آن ها می تپد. این بخش، اطلاعاتی ارزشمند درباره پراکندگی و فعالیت کارگاه های شیشه گری دستی در کشورمان ارائه می دهد و تصویری از وضعیت فعلی این صنایع دستی را ترسیم می کند.

شیشه گری در تهران

تهران، به عنوان پایتخت و بزرگترین شهر ایران، همواره کانون هنرهای مختلف بوده است. شیشه گری در تهران نیز از این قاعده مستثنی نیست. اگرچه شاید به اندازه برخی شهرهای تاریخی، سابقه طولانی در این هنر نداشته باشد، اما به دلیل تمرکز جمعیت، بازار بزرگ تر و دسترسی به منابع، کارگاه های شیشه گری دستی همچنان فعال هستند. در تهران، هم کارگاه های سنتی کوچک دیده می شوند که به تولید ظروف و اشیاء تزئینی می پردازند، و هم مراکز مدرن تری که با تلفیق تکنیک های سنتی و معاصر، آثار نوآورانه خلق می کنند. تهران نقش مهمی در عرضه و فروش محصولات شیشه گری دستی در سطح ملی و بین المللی دارد.

شیشه گری در میمند

میمند، روستایی تاریخی در استان کرمان، به عنوان یکی از مهم ترین مراکز شیشه گری ایران شناخته می شود. شیشه گری در میمند ریشه ای عمیق در تاریخ این منطقه دارد و به دلیل استفاده از خاک و مواد اولیه خاص محلی، محصولات شیشه ای این منطقه دارای ویژگی های منحصربه فردی هستند. شیشه گران میمند، اغلب به تولید ظروف کاربردی و تزئینی با رنگ ها و طرح های خاص می پردازند که بازتابی از فرهنگ و طبیعت منطقه است. این شهر، گنجینه ای زنده از تکنیک های بومی شیشه گری است که از نسلی به نسل دیگر منتقل شده اند.

شیشه گری در قمصر

قمصر، نامی آشنا که بیشتر با گلاب و مراسم گلاب گیری پیوند خورده، اما این شهر تاریخی نیز نقش مهمی در شیشه گری دستی در ایران ایفا کرده است. شیشه گری در قمصر، به ویژه در گذشته، بر تولید ظروف مصرفی و مرتبط با گلاب گیری، مانند گلاب پاش ها و بطری ها متمرکز بوده است. میراث شیشه گری این شهر، هرچند شاید به اندازه برخی مراکز دیگر پررنگ نباشد، اما همچنان بخشی از هویت هنری آن را تشکیل می دهد و نشان از گستردگی این هنر در سراسر ایران دارد.

در شهر قم نیز تا قرن نوزدهم میلادی، شیشه گرها ظروف شیشه ای را که پاره ای از آن ها شکم فرورفته ای داشته و گردن آن ها هم با شیشه ای به شکل مارپیچ زینت می یافت، تولید و عرضه می کردند که در حال حاضر نمونه های فراوانی از آن در دست است.

شیشه گری در شیراز

شیراز، شهر شعر و هنر، یکی از مراکز مهم شیشه گری در ایران بوده و هست. همانطور که در تاریخ شیشه گری ایران اشاره شد، دوران صفویه شاهد تولد و شکوفایی کارگاه های شیشه گری در شیراز بود. شیشه گری در شیراز، اغلب با ظرافت و زیبایی خاصی همراه است که از روح هنر این شهر الهام گرفته است. محصولات شیشه ای شیراز، شامل ظروف تزئینی، آینه کاری و قطعات معماری شیشه ای است که نشان دهنده تداوم میراث دوران صفویه و حتی فراتر از آن است. هنرمندان این شهر، همچنان به خلق آثاری می پردازند که هم جنبه کاربردی دارند و هم از ارزش هنری بالایی برخوردارند.

شیشه گری در جهرم

جهرم، شهری در استان فارس، نیز از جمله مناطقی است که شیشه گری دستی در آن از دیرباز رواج داشته است. شیشه گری در جهرم، گرچه ممکن است به اندازه شیراز مشهور نباشد، اما نقش مهمی در اقتصاد محلی و حفظ صنایع دستی منطقه ایفا می کند. این مراکز، به تولید انواع ظروف شیشه ای کاربردی و تزئینی می پردازند و سهم خود را در حفظ و تداوم پیشینه شیشه گری در ایران ادا می کنند.

این شهرها، به همراه دیگر نقاطی که شاید در کتاب به تفصیل نیامده باشند، نشان دهنده گستردگی و مقاومت هنر شیشه گری دستی در برابر چالش های عصر مدرن هستند. حفظ و حمایت از این کارگاه ها و هنرمندان، برای بقای این صنایع دستی کهن و انتقال آن به نسل های آینده ضروری است.

نتیجه گیری: میراث ماندگار شیشه گری ایران در گذر زمان

کتاب «شیشه گری دستی در ایران» اثر حسین یاوری، نه تنها یک مرجع جامع برای شناخت تاریخ شیشه گری ایران و تکنیک های شیشه گری است، بلکه روایتی عمیق و پربار از رابطه انسان با یکی از کهن ترین هنرهای دستی را ارائه می دهد. این کتاب به ما نشان می دهد که چگونه شیشه، این ماده ظریف و در عین حال قدرتمند، در دستان هنرمندان ایرانی از هزاره ها پیش تا امروز، به نمادی از خلاقیت و پایداری بدل شده است.

با مطالعه این اثر، خواننده به درکی عمیق از اهمیت حفظ و احیای شیشه گری دستی در ایران به عنوان بخشی جدایی ناپذیر از هویت فرهنگی این سرزمین می رسد. هر فصل از این کتاب، همچون برشی از یک قطعه شیشه دست ساز، ابعادی تازه از زیبایی، علم و تاریخ را به نمایش می گذارد. از شناخت خصوصیات شیشه و انواع شیشه گرفته، تا سفر در میان مراحل ساخت شیشه دست ساز و آشنایی با مراکز شیشه گری ایران، این اثر جامعیت و دقت پژوهشی حسین یاوری را به خوبی منعکس می کند.

این خلاصه تلاش کرد تا جوهره و نکات کلیدی کتاب شیشه گری دستی در ایران را به شکلی جامع و روان ارائه دهد. با این حال، غنای واقعی این اثر در صفحات آن نهفته است. برای هر کسی که علاقه مند به صنایع دستی شیشه، تاریخ هنر، و پژوهش در این حوزه است، مطالعه کامل کتاب شیشه گری دستی در ایران (نویسنده حسین یاوری) تجربه ای فراموش نشدنی و بسیار ارزشمند خواهد بود و دریچه های تازه ای را به روی دنیای پر از رمز و راز شیشه گری باز خواهد کرد.