حفظ محیط زیست و جنگل ها در پناه فرهنگ، فناوری و اطلاعات

خبرگزاری آنا؛ درختان و جنگل ها نقش حیاتی در مقابله با تغییرات اقلیمی دارند. آنها با جذب دی اکسید کربن از جو میزان گاز های گلخانه ای را کاهش می دهند و به تنظیم دما و کیفیت هوا کمک می کنند.

جنگل ها با حفظ تنوع زیستی خاک را نیز تثبیت کرده و از سیلاب ها و فرسایش جلوگیری می کنند. از سوی دیگر جنگل ها به عنوان ذخایر آب عمل کرده و فرآیند تبادل آب بین خاک و جو را بهبود می بخشند. این ویژگی ها به کاهش اثرات منفی تغییرات اقلیمی کمک می کند ازاین رو حفظ و توسعه جنگل ها به عنوان منبع حیاتی برای حیات بشر و طبیعت نیازمند همکاری جهانی و تلاش های همگانی است؛ بنابراین بهبود و حفظ جنگل ها می تواند به مقابله با بحران های زیست محیطی کمک کند و اثرات تغییرات اقلیمی را کاهش دهد.

15 اسفند روز درختکاری و روز آموزش همگانی حفظ محیط زیست است از این رو با قاسم خسروی دکتری جغرافیای طبیعی – ژئومرفولوژی و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی گفت وگویی کرده ایم که ماحصل آن را در ادامه می خوانیم.

افزایش کاشت درختان و توسعه جنگل ها

آنا: چگونه می توانیم نقش درختان و جنگل ها را در مقابله با تغییرات اقلیمی و کاهش اثرات منفی آن بر محیط زیست بهبود بخشیم؟

خسروی: درختان و جنگل ها نقش حیاتی در مقابله با تغییرات اقلیمی و کاهش اثرات منفی آن دارند. آنها نه تنها به عنوان منابع کربن زدایی عمل می کنند؛ بلکه می توانند به تقویت اکوسیستم های طبیعی و تنوع زیستی نیز کمک کنند.

برای بهبود نقش درختان و جنگل ها در مقابله با تغییرات اقلیمی می توان اقداماتی ازجمله افزایش کاشت درختان و توسعه جنگل ها حفاظت از جنگل های موجود مراقبت از جنگل های آسیب دیده ترویج کشاورزی سازگار با محیط زیست آموزش و آگاهی بخشی به مردم و توسعه تکنولوژی های نوین را در نظر گرفت با اجرای این اقدامات می توان به طور مؤثرتر و پایدارتر از نقش جنگل ها و درختان در مقابله با تغییرات اقلیمی استفاده کرد.

پیگیری مستمر و همکاری های بیشتر برای حصول نتایج پایدار در حفاظت از جنگل ها

آنا: آیا برنامه های مشخصی برای حفاظت و احیای جنگل ها در کشور وجود دارد؟ اگر بله این برنامه ها شامل چه اقداماتی می شوند؟

خسروی: بله در بسیاری از کشور ها برنامه های مشخصی برای حفاظت و احیای جنگل ها وجود دارد که به منظور مقابله با تغییرات اقلیمی حفظ تنوع زیستی و مدیریت پایدار منابع طبیعی طراحی شده اند. در ایران نیز چندین برنامه و طرح برای حفاظت و احیای جنگل ها در حال اجراست.

کشورمان در سال های اخیر طرح هایی برای توسعه جنگل ها و کاشت درختان جدید در مناطق مختلف را آغاز کرده است یکی از این طرح ها طرح «جنگل کاری» بوده که در آن درختان مقاوم به خشکی و شرایط سخت آب و هوایی کاشته می شوند. در مناطق مختلف کشور به ویژه در شمال کشور که به دلیل تغییرات اقلیمی و فعالیت های انسانی جنگل ها آسیب دیده اند طرح های «احیای جنگل» در حال اجر هستند. این طرح ها شامل کاشت درختان بومی و مقاوم کنترل آفات و بیماری ها و جلوگیری از تصرف اراضی جنگلی است.

مسئولان نیز در راستای حفاظت از جنگل ها قوانینی برای جلوگیری از قطع درختان به طور غیرقانونی و جلوگیری از تغییر کاربری اراضی جنگلی وضع کرده اند. طرح «حفاظت از جنگل ها» نظارت دقیق تر بر فعالیت های انسانی در مناطق جنگلی محدودکردن فعالیت های کشاورزی و توسعه غیرمجاز ازجمله اقدامات کلیدی در این زمینه هستند. آتش سوزی ها نیز یکی از تهدیدات جدی برای جنگل ها در کشور هستند. برای مقابله با این بحران برنامه هایی برای پیشگیری از آتش سوزی ها اطلاع رسانی به مردم و ایجاد تیم های واکنش سریع در مناطقی که در معرض خطر قرار دارند تدوین شده است.

در راستای حفاظت از جنگل ها و منابع طبیعی برنامه های آموزش و آگاهی بخشی برای مردم و جوامع محلی در حال انجام است. این برنامه ها به مردم آموزش می دهند که چگونه می توانند در حفاظت از جنگل ها و جلوگیری از تخریب محیط زیست نقش داشته باشند. در بسیاری از مناطق کشور طرح هایی برای توسعه شیوه های کشاورزی سازگار با محیط زیست به اجرا درآمده تا از تخریب جنگل ها جلوگیری شده و زمین های جنگلی به صورت پایدار مدیریت شوند. این شیوه ها شامل استفاده از کشت های زراعی کم آب و کشاورزی ارگانیک است.

در نهایت این اقدامات اگرچه در حال اجرا هستند نیاز به پیگیری مستمر و همکاری های بیشتر برای حصول نتایج پایدار دارند. جنگل ها به عنوان یکی از مهم ترین منابع طبیعی نیاز به حفاظت ویژه دارند تا نسل های آینده از مزایای آنها بهره مند شوند.

راهکار های مناسب برای ترویج فرهنگ درختکاری و حفظ درختان

آنا: چه راهکار هایی برای ترویج فرهنگ درختکاری و حفظ درختان در جوامع محلی وجود دارد و چگونه می توانیم مشارکت عمومی را در این زمینه افزایش دهیم؟

خسروی: کاشت درخت در فرهنگ ایرانیان قدمت بسیار زیادی دارد. برای ترویج فرهنگ درختکاری و حفظ درختان در جوامع محلی نیاز به اجرای برنامه های جامع آموزشی و فرهنگی است. در این راستا می توان از چندین راهکار مؤثر استفاده کرد که به افزایش مشارکت عمومی و حساس سازی مردم نسبت به اهمیت درختان و محیط زیست کمک می کند.

با ایجاد دوره های آموزشی در مدارس دانشگاه ها و جوامع محلی برای آموزش فواید درختان و اهمیت حفظ محیط زیست می توان آگاهی مردم را افزایش داد. با استفاده از رسانه های اجتماعی تلویزیون رادیو و تبلیغات محیطی نیز برای ترویج فرهنگ درختکاری و نشان دادن تأثیرات مثبت درختان بر سلامت انسان و محیط زیست می توان به آموزش و آگاهی بخشی عمومی کمک کرد.

برگزاری روز های درختکاری عمومی در سطح محلات مدارس سازمان ها و مراکز فرهنگی که مردم را به کاشت درختان تشویق کند راه اندازی گروه های محلی و انجمن های مردمی که به طور فعال در کاشت و مراقبت از درختان مشارکت کنند تخصیص جوایز و قدردانی از مشارکت کنندگان حمایت از کشاورزی پایدار و درختکاری اقتصادی تشویق کشاورزان به کاشت درختان اقتصادی آموزش شیوه های کشاورزی سازگار با محیط زیست آشتی دادن جوامع با طبیعت و درختان ایجاد فضا های سبز عمومی برگزاری تور های طبیعت گردی گنجاندن فرهنگ درختکاری در برنامه های آموزشی برگزاری مسابقات توزیع رایگان نهال ها و فعالیت های هنری و ایجاد سیاست های حمایتی از راهکار های مناسب برای ترویج فرهنگ درختکاری و حفظ درختان است.

آنا: درختکاری در مناطق شهری چه تأثیری بر کیفیت هوا و بهبود زندگی شهری دارد و چه اقداماتی برای گسترش فضا های سبز در شهر ها پیشنهاد می کنید؟

خسروی: بهبود کیفیت هوا یکی از تأثیرات مثبت درختکاری است؛ چراکه درختان به دلیل فرایند فتوسنتز دی اکسید کربن را جذب کرده و اکسیژن تولید می کنند. این امر به کاهش آلاینده ها در هوا و بهبود کیفیت هوای شهری کمک می کند. درختان می توانند ذرات معلق و آلاینده های دیگر را نیز جذب کرده و از انتشار آنها در فضای شهری جلوگیری کنند. درختان با سایه افکنی و تبخیر آب از سطح برگ ها باعث کاهش دمای محیط می شوند. این کاهش دما می تواند به ویژه در مناطق گرمسیری شهری بسیار مفید باشد و از اثرات جزیره حرارتی شهری بکاهد.

فضای سبز بهبود زیبایی و جذابیت بصری محیط شهری را فراهم می کند. طبیعت و فضای سبز برای کاهش استرس روانی افراد مؤثر است و می تواند کیفیت زندگی شهری را ارتقا دهد. درختان باعث حفاظت از خاک و جلوگیری از فرسایش نیز می شوند از این رو ریشه درختان خاک را تثبیت کرده و از فرسایش خاک جلوگیری می کنند. این امر به ویژه در نواحی با بارش زیاد یا مناطق شیب دار اهمیت دارد.

می توان با ایجاد پارک ها و باغ ها در نقاط مختلف شهر توسعه دیوار های سبز و بام های سبز کاشت درختان در معابر و خیابان ها آموزش و آگاهی رسانی به شهروندان و توسعه و بهبود زیرساخت های آبیاری کیفیت زندگی شهری را هم بهبود بخشید و محیطی سالم تر و پایدارتر برای شهروندان فراهم کرد.

آنا: چگونه می توان از فناوری های نوین و علم داده ها برای بهبود برنامه های درختکاری و مدیریت منابع طبیعی استفاده کرد؟

خسروی: با استفاده از داده های ماهواره ای و سنجش از دور می توان پوشش گیاهی و وضعیت جنگل ها و مناطق درختکاری را به دقت بررسی کرد. این اطلاعات می توانند برای شناسایی مناطق آسیب دیده مناطقی که نیاز به درختکاری دارند و تحلیل تغییرات اقلیمی مفید باشند. با ارزیابی تغییرات زیست محیطی می توان تهدیداتی مانند آتش سوزی ها یا تخریب زمین را هم پیش بینی کرد.

همچنین با استفاده از GIS* می توان اطلاعات مکانی و محیطی مرتبط با درختان و مناطق درختکاری را جمع آوری ذخیره و تحلیل کرد. این داده ها می توانند شامل موقعیت نوع درخت سن درخت نیاز آبی و شرایط محیطی باشند و حتی می توان از مدل های داده کاوی و یادگیری ماشین برای پیش بینی رشد درختان در شرایط مختلف اقلیمی استفاده کرد. این پیش بینی ها می توانند به تصمیم گیری های بهتر در زمینه کاشت و مراقبت از درختان کمک کنند.

بهینه سازی منابع آبیاری مدیریت هوشمند منابع آب پیش بینی نیاز آبی تحلیل و مدیریت داده های زیست محیطی پایش تنوع زیستی تحلیل رفتار و الگو های شهری برای استفاده از فضا های سبز شهری مدیریت بهینه فضا های سبز شهری استفاده از فناوری های نوین برای ردیابی و نظارت استفاده از سنسور ها و اینترنت اشیاء آموزش و آگاهی رسانی عمومی پلتفرم های آنلاین و اپلیکیشن ها از برنامه های دیگر مدیریت منابع طبیعی با استفاده از فناوری های نوین هستند.

به طور خلاصه استفاده از فناوری های نوین و علم داده ها می تواند باعث بهینه سازی فرآیند های درختکاری و مدیریت منابع طبیعی شود. این فناوری ها نه تنها کمک به تصمیم گیری های بهتر و استفاده بهینه از منابع می کنند؛ بلکه می توانند به محافظت از محیط زیست و مقابله با چالش های زیست محیطی کمک کنند.

آنا: با توجه به انتشار گاز های گلخانه ای آلودگی هوا آب و نرخ جنگل زُدایی در ایران و به خصوص کشور های غربی و آمریکا و چالش های ایجاد شده وضعیت ایران و غرب در زمینه محیط زیست چگونه است و در این حوزه ایران چه دستاورد هایی داشته و با چه چالش هایی دست به گریبان است و چه اقداماتی باید صورت بگیرد تا بر چالش ها فائق بیاییم؟

خسروی:  ایران و کشور های غربی با چالش های زیست محیطی جدی دست وپنجه نرم می کنند؛ اما ماهیت و شدت این چالش ها متفاوت است.

ایران با محدودیت های بیشتر در زمینه منابع مالی فناوری و ظرفیت اجرایی مواجه بوده در حالی که کشور های غربی با چالش های ناشی از مصرف بالای انرژی و تولید زیاد مواجه هستند و نیاز به اقدامات فوری و هماهنگ در سطح ملی و بین المللی برای حل این چالش ها وجود دارد.

بررسی پروژه های موفق احیا و حفاظت از محیط زیست در ایران نشان می دهد که با توجه به چالش های فراوان الگو های موفقی برای کشور های در حال توسعه منطقه قابل ارائه بوده که با این حال ایران در این زمینه نیازمند بررسی دقیق تر میزان موفقیت و پایداری این پروژه ها در مقیاس وسیع تر و تعمیم پذیری آنها به شرایط اقلیمی و اجتماعی-اقتصادی متفاوت سایر کشور هاست.

آنا: با تحلیل روند های سرمایه گذاری در فناوری های پاک و انرژی های تجدیدپذیر در ایران و غرب آیا می توان پیش بینی کرد که ایران در آینده نزدیک در زمینه توسعه فناوری های سبز از کشور های غربی پیشی خواهد گرفت و چه موانعی در این مسیر وجود دارد؟

خسروی: تحلیل روند سرمایه گذاری در فناوری های پاک نشان می دهد ایران با وجود ظرفیت های بالا در انرژی های تجدیدپذیر فاصله قابل توجهی با کشور های غربی دارد. پیشی گرفتن ایران در آینده نزدیک نیازمند رفع موانع اصلی شامل کمبود سرمایه گذاری فناوری و نیروی متخصص نبود زیرساخت های مناسب و چالش های اقتصادی و سیاسی است.

* «GIS» سامانه ای رایانه ای برای مدیریت و واکاوی اطلاعات جغرافیایی بوده که توانایی گردآوری ذخیره واکاوی و نمایش اطلاعات جغرافیایی را دارد.

گفت وگو: عصمت شریفی