اعمال فیلترینگ در سطح IP

فیلترینگ به‌عنوان یکی از انواع محدودیت‌ها در کنار اختلالات و قطعی‌های داخلی و تحریم‌های خارجی یکی از مواردی است که استفاده از اینترنت در ایران را سخت کرده و بر اساس اطلاعاتی که انجمن تجارت الکترونیک در گزارش اخیر ارائه کرده به شیوه‌های مختلفی اعمال می‌شود. این بخش از اطلاعات گزارش از این جهت که اطلاعات جامعی درباره روش‌های فیلترینگ ارائه می‌دهد حائز اهمیت است.

یکی از شیوه‌هایی که برای فیلتر کردن پلتفرم‌ها اعمال می‌شود، حتی با سیاست‌های اعمال محدودیت برای اینترنت در کشور هم تطابق ندارد. برای مثال، فیلتر کردن IP و نه دامنه وب‌سایت‌ها باعث می‌شود خواسته یا ناخواسته حتی واب‌سایت‌هایی که محتوای آموزنده دارند و نیازی به فیلتر کردنشان نیست هم مسدود و از دسترس خارج شوند.

در بخشی از گزارش انجمن تجارت الکترونیک به این موضوع اشاره شده و دلیل آن این‌طور اعلام شده است که اپراتورها در فیلتر کردن IPها سیاست یکسان و مشابهی ندارند؛ به این صورت که یک اپراتور ممکن است یک IP را مسدود کند اما همان IP در اپراتور دیگری بدون فیلتر و مسدودیت در دسترس باشد. مثلاً در مواردی پیش آمده که یک IP از سوی اپراتور همراه اول فیلتر باشد اما کاربرانی که از اینترنت ایرانسل استفاده می‌کنند بدون مشکل به آن دسترسی دارند.

در کنار این موارد، پرکاربردترین و مهم‌ترین شبکه‌های اجتماعی هم با فیلترینگ از دسترس کاربران خارج شده و بدون دانلود فیلتر شکن قوی و بدون قطعی برای اندروید و استفاده از VPN امکان دسترسی به آن‌ها ممکن نیست تا به این ترتیب ایران در کنار چین و ترکمنستان جزو معدود کشورهایی باشد که استفاده از شبکه‌های اجتماعی در آن‌ها نیازمند صرف وقت، انرژی، هزینه خرید VPN و مصرف ترافیک اینترنت بیشتری باشد.

آمارهای منتشرشده در گزارش انجمن تجارت الکترونیک تهران همان‌طور که در اولین گزارش نیز اعلام شده بود، حاکی از این است که تعداد بسیار زیادی از وب‌سایت‌ها به‌دلیل اعمال فیلترینگ دور از دسترس کاربران ایرانی قرار دارد.

آمارهای این گزارش از نمونه‌گیری ۱۰۰ وب‌سایت به دست آمده و بررسی آن‌ها نشان می‌دهد ۴۹٫۵ درصد از این سایت‌ها در ۹ ماه ابتدایی سال ۱۴۰۲ با فیلترینگ از دسترس کاربران ایرانی خارج شده است. این مورد هم نمونه دیگری از اعمال محدودیت برای کاربران اینترنت در ایران است که هرچند مانند چند سال قبل قطعی سراسری چندروزه نداشته اما با این شیوه هم در کنار سایر روش‌ها محدود شده است.

البته هزینه‌های بالای ناشی از فیلترینگ صرفاً به کاربر تحمیل نمی‌شود، بلکه اعمال شیوه‌های مختلف فیلترینگ یک اقدام گران است که هزینه‌های فراوانی برای آن می‌شود و از سوی دیگر با کوتاه کردن دست کاربران از پلتفرم‌های فیلترشده میزان مصرف ترافیک را هم کاهش می‌دهد و به اپراتورها نیز ضرر مالی وارد می‌کند. تمام این هزینه‌ها برای اقدامی صرف می‌شود که یک سازوکار پرخطا، بدون نتیجه و کند است.

فیلترینگ چیست؟

این سازوکار ناکارآمد در حالی از سوی نهادهای مختلف دست‌اندرکار فیلترینگ یعنی دولت، قوه قضاییه، مجلس، شورای عالی امنیت ملی و شورای عالی فضای مجازی اعمال می‌شود که هیچ قانون یا سیاست مشخصی در خصوص آن وجود ندارد که توضیح دهد چه پلتفرمی، به چه دلایلی و تا چه مدت باید فیلتر باشد. سازوکار کمیته تعیین مصادیق مجرمانه، که مسئولان تصمیم‌گیری درباره فیلترینگ را برعهده آن می‌دانند و قوای مختلف هم در آن نماینده دارند، مشخص نیست و در خصوص فرایندهای این کمیته شفاف‌سازی صورت نمی‌گیرد.

کمیته تعیین مصادیق صرفاً مرجعی است که تمام تصمیم‌گیری‌ها به آن نسبت داده می‌شود و اخیراً تنها خبری که از فعالیت‌هایش منتشر می‌شود، اخبار مخالفت این کمیته با برداشته شدن فیلترینگ گوگل‌پلی است. رفع محدودیتی که حتی وزارت ارتباطات هم ادعا می‌کند با آن موافق است اما این کمیته آن را برطرف نمی‌کند تا پیامدهای منفی ناشی از فیلتر بودن آن همچنان گریبان‌گیر کاربران باشد.

فیلتر بودن این پلتفرم تا امروز امنیت بسیاری از دستگاه‌ها را به خطر انداخته و علاوه بر خطر فیشینگ برای کاربران، برای دستگاه‌های دیجیتال هم مشکل آپدیت کردن اپلیکیشن‌های اندرویدی را ایجاد کرده است. با عمر ۱۶ ماهه مسدودیت گوگل‌پلی، حالا کاربران برای دانلود بسیاری از اپ‌ها مجبورند به از سایت‌ها یا شبکه‌های اجتماعی استفاده کنند که کنترل امنیتی لازم را ندارند و مشکل‌ساز می‌شوند.

در گزارش انجمن تجارت الکترونیک ارسال میلیاردها درخواست بدون نتیجه و بی‌جواب از سمت گوشی‌ها به گوگل‌پلی که نتیجه‌ای جز کاهش کیفیت شبکه ندارند هم ذکر شده است. این موضوع باعث می‌شود میزان مصرف باتری گوشی‌های اندرویدی بیشتر شود و اختلالاتی برای گوشی‌ها به وفیلترینگ :مفاهیم و کاربردها 

رشد و گسترش شبکه جهانی وب، دسترس پذیری به همه اشکال مختلف اطلاعاتی اعم از متن وفایلهای صوتی و تصویری و گرافیکی متنوع  را برای همه کاربران به راحتی میسر کرده است. در این میان انتشار برخی اطلاعات با محتوای هرزه نگاری، ترویج خشونت وترور، افشای اطلاعات خصوصی افراد حقیقی و حقوقی، تجارت مواد مخدر، و موارد مشابه که دسترسی به آنها در شبکه اینترنت به آسانی صورت می گیرد، دولتها ومقامات مسئول را بر آن داشته است تا کنترل و نظارت بیشتری تا حد مسدود کردن دسترسی به پایگاههای مخرب و برخورد قضایی و قانونی با گردانندگان آنها اعمال نمایند که در اصطلاح رایانه ای به آن “فیلترینگ” گفته می شود.

این موضوع با توجه به نگرشهای خاص فرهنگی و اجتماعی حاکم بر فرهنگ جوامع مختلف متفاوت است. در این مقاله راه و روشهای فنی اعمال فیلترینگ، برخی نرم افزارهای کاربردی در این زمینه، و نیز وضعیت فیلترینگ در ایران با تاکید بر مسائل فنی بررسی شده است.

علل  پیدایش فیلترینگ

علل و زمینه پیدایش فیلترینگ  گسترش اینترنت زمینه ای را به وجود آورد که طیف وسیعی از اطلاعات بدون هیچگونه محدودیتی و فراتر از مرزهای جغرافیایی در سراسر جهان منتشر شود و به نحو چشمگیری به یک رسانه ارتباطی و اطلاعاتی تبدیل گردد.

ضمن اینکه مخاطبان و کاربران اینترنت هم به همان اندازه افزایش مداومی داشته اند. خصوصیت و ویژگی اینترنت و سهولت انتشار مطالب و اطلاعات وعلاوه بر آن راحتی دستیابی به انواع مختلف اطلاعات در وب اعم از متن، صوت و تصویر و داده های گرافیکی متنوع، به اندازه ای شدت یافته است که در برخی موارد اطلاعات حاوی مطالب مخرب و زیانباری نیز در وب منتشر می شود که زمینه سوء استفاده های مختلف را فراهم آورده است.

هرزه نگاریهای جنسی بخصوص در زمینه سوء استفاده از کودکان، ترویج خشونت و فساد، خرید و فروش مواد مخدر و زیانبار، اشاعه اطلاعات خصوصی افراد و سازمانها، استفاده از اطلاعات وب در جهت اهداف تروریستی وموارد مشابه، ضرورت کنترل محتوای وب را ناگزیرساخته است،  ولی این کنترل و نظارت برانتشار اطلاعات در جوامع مختلف و بر حسب خط مشی های سیاسی و فرهنگی هر جامعه ای نمودهای متفاوتی داشته است.